Макс Шчур - Завяршыць гештальт

У дадзены момант «рушыць у будучыню» азначае ўрэшце выключыць у купальні сьвятло й крок па кроку спусьціцца ўніз, на першы паверх, паспрабаваць заняць сябе чымсьці, што можа адцягнуць маю ўвагу ад усіх гэтых думак. Пачытаць што-небудзь — ці не адзіны мне вядомы, затое гадамі правераны спосаб. Сярод нешматлікіх англамоўных выданьняў пад гарачую руку мне трапляе кніжка з шматабяцальнай назвай «Датч, ай прызьюм?» — гэткая міні-энцыкляпэдыя галяндзкай душы, напісаная самімі галяндцамі й выдадзеная гадоў пятнаццаць таму, але за гэты час зусім чамусьці не зачытаная — у нас, беларусаў, таксама ёсьць такая, ды яшчэ ў тры разы таўсьцейшая, «Люблю Беларусь» называецца, калісьці я любіў пагартаць яе з бадунішча... У галяндзкай кнізе самае чароўнае для мяне тое, што амаль усе мае дасюлешнія назіраньні там пацьвярджаюцца, толькі, вядома, са знакам плюс — скнарства ў перакладзе будзе «ашчаднасьць», любоў да грошай «прадпрымальнасьць», скапідомства «калекцыянэрства», паталягічная правільнасьць «арганізаванасьць», адсутнасьць фантазіі «рацыянальнасьць»... І старшынююць усім гэтым рысам, вядома, талерантнасьць і дабрачыннасьць — тут не паспрачаесься, бо ў якасьці адной зь нешматлікіх эўрапейскіх нацый галяндцы даюць грошы нават на такі ўтапічны праект, як беларускамоўная беларуская тэлевізія для беларусаў. (Дарэчы, самаўхваленьне па-іхнаму будзе «сьціпласьць» і «аб’ектыўнасьць».) Таксама ў энцыкляпэдыі пералічаныя ўсе назоўныя і ўласныя імёны, якія ёсьць прадметам галяндзкага гонару ў гісторыі, эканоміцы, палітыцы, сельскай гаспадарцы, спорце й мастацтве — добра, гэта ўсё мы ведаем, а як у вас тут зь літаратурай? Дзе прынамсі калісьці чытаны мною Кейс Нотэбом? Абламіся: паводле энцыкляпэдыі, сваёй літаратурай галяндцы не ганарацца, а самы вядомы ў сьвеце тутэйшы аўтар — дзіця! Што ж, гэтым шмат чаго сказана, перадусім пра дарослых аўтараў. І ў тым ліку пра аўтараў энцыкляпэдыі. А яшчэ болей пра іх сказана тым, што адразу пасьля знакамітага чорна-белага фатаздымку Анны Франк ідзе разьдзел «Талерантнасьць», ілюстраваны, натуральна, каляровай фоткаю нейкай курвы з амстэрдамскага...

Ды ня можа быць. Вы жартуеце! Гэта яна, мая Ціна! У той самай вуліцы! У тых самых бікіні! У адной з тых самых позаў, што дэманстравала тады і мне! Пад гэтым здымкам мог бы лёгка стаяць мой капірайт! Ну вядома, хто ж іншы, як не яна, дазваляў сябе фоткаць — напэўна ж, ня толькі мне, — нібы наўмысна дзеля таго, каб аднойчы гэтак жа іранічна й безнадзейна, як тады, зірнуць на мяне з глянцавай старонкі, зь недасяжнай глыбіні таго незваротнага часу, нібы падміргваючы мне зь мінуўшчыны ў будучыню: не бядуй, вандроўнік, мы яшчэ сустрэнемся! Абяцаю! Не ў Амстэрдаме, дык у Н., не ў Сараеве, дык у Празе! Хай ня ў гэтым жыцьці — то ў якім-небудзь іншым! На старонках якога-небудзь раману! Праз дваццаць гадоў, зусім як тры, то бок чатыры, то бок два мушкецёры! Галоўнае, даверся волі выпадку! — бо нічога выпадковага насамрэч не бывае!

Ах, Ціна, як я хацеў бы табе верыць — бадай, яшчэ болей, чым пабачыць цябе наяве — а ці хацеў я наагул пабачыць цябе наяве? Вядома ж, не: я хацеў пабачыць толькі свой успамін, а зусім не цябе сапраўдную, цяперашнюю, пабачыць цябе тую, прыгожую й дзёрзкую, як на фатаздымку — і вось цяпер я цябе такой, як ні сьмешна, і бачу, як ты мне і абяцала. Што б я даў яшчэ ўчора за магчымасьць хоць раз цябе зноўку сфатаграфаваць! — а цяпер, бачыш, і фатаграфую, пераздымаю твой якасны здымак з кніжкі, хоць ніяк не магу нешта злавіць фокус, як ні спрабую, усё размазанае, мо давядзецца нават пайсьці па нажніцы і, парушыўшы правілы Дамбартэру, завезьці цябе ў Прагу разам з Аннай Франк, што прасьвечваецца празь цябе, быццам вы адная й тая ж асоба, хіба толькі зь дзьвюх адрозных, можна падумаць, войнаў, дзяўчынка і прастытутка, якая была дзяўчынкай, сапраўды, бадай, завязу, тады ўжо ня будзе патрэбы баяцца закрапаць чужую старонку, — тым часам ты недзе ў Бялградзе, Лёндане, Парыжы, Амстэрдаме, а мо і ў зусім іншым сьвеце абслугоўваеш свайго чарговага, употайкі закаханага ў цябе кліента й раптоўна чуеш кароткую пстрычку, што лязом гільятыны акуратна й назаўжды аддзяляе мяне ад тваёй сапраўднасьці з гермэтычнай надзейнасьцю люку касьмічнага карабля... як адсек... Ну, прабач, прабач мне маю ледзь не старэчую сэнтымэнтальнасьць, ведала б ты, як мне цяпер сорамна перад табою за яе, за сябе, за свой век і за сваю здраду, а таксама за тое, што я ўжо ніколі больш не паеду ў Амстэрдам, каб усё-ткі цябе знайсьці.