Макс Шчур - Завяршыць гештальт

49.

Наш чалавек у Амстэрдаме — гучыць годна! Дакладней, гучала ў дзевяностыя, дый тое не для ўсіх, а для аднаго пакаленьня, прадстаўніком якога я ўсё больш сябе ўсьведамляю, асабліва калі надзяваю майку з надпісам «Палп фікшан». Омэн номэн: пакаленьне, што ператварыла свае жыцьці ў танную фікцыю, макулятуру, шырпатрэб, пэйпэрбэк... Адным словам, «Джэнэрэйшн Ю». Ну і што, што ў гэтай майцы я выглядаю як ідыёт? Пляваць. Няма сэнсу ўжо хаваць гэтую праўду ад сябе й іншых. Як амбасадар і ахвяра тых далёкіх часоў, я першы гатовы прызнаць, што рамантычная ідэалёгія дзевяностых — паводле якой у чалавека ў гэтым сьвеце ёсьць прынамсі адзін надзвычай уплывовы сябар, улюбёны наркотык — пацярпела паразу. Але ж калі недзе яшчэ засталіся асобныя агмяні рэзыстансу, то адзін зь іх — безумоўна тут, у галяндзкай сталіцы!

Праўда, я сам у рэзыстаньсе ўжо нейкі час ня ўдзельнічаю — маю дывэрсійна-субвэрсіўную групу расфармавалі — ані ў культурным, ані ў палітычным, а ў духоўным ужо дык пагатоў: што казаць, я ўжо блізу паўгода ня сьніў ніводнага сну! — затое пачытваю сіньёра Артэмідора з Эфэсу. Вось што робіць з чалавекам абстынэнцыя. Наагул, жыцьцё непітушчага ў чымсьці нагадвае жыцьцё эўнуха ў гарэме: зьнешне мілага дзядзькі, што аднолькава клапоціцца пра ўсіх жанчын і праз гэта ім сымпатычны — але ж насамрэч ня мае ніякіх глыбінных падстаў імі цікавіцца, і хаця зьнешне яму нічога не бракуе, аднаго дня яго знаходзяць удушанага ядвабным шалікам. А ўсё таму, што асаблівага выбару забавы ў яго няма. Для людзей алькаголь — штосьці накшталт змазкі цягам сэксу, ах, Імке — безь якой інтымная блізкасьць бывае балючай і нагадвае згвалтаваньне, таму бяз пляшкі ці куфля ніхто бадай ужо ня робіць ні кроку насустрач сабе падобным, і слушна. Пра траву мне і наагул згадваць сорамна: прыехаць у Галяндыю — і не ўкурыцца! Чэскія гіпстэры мяне не зразумелі б і саромеліся б, што мяне ведаюць. Але гэта ўсё яшчэ нішто. Найгоршае тое, што чалавек, які перастае грашыць супраць сябе, амаль імгненна ператвараецца ў мараліста (як казаў Кліма, квінтэсэнцыю сабачага лайна) і замест ранейшага занатаваньня сноў і мараў пачынае «мараць» нешта накшталт запавету — не каб заняцца сабой, ён пачынае лезьці ў душу іншым. Этыка як падразьдзел мэдыцыны? Ну так, меў рацыю Ніцшэ — навошта здаровым і дужым мараль... Аднак насамрэч мараліст ня столькі заклапочаны маральлю, колькі хоча ў першую чаргу адпомсьціць астатнім, і перадусім маладзейшым, за тое, што яны яшчэ могуць дазволіць сабе быць амаральнымі. Ці прынамсі спадзяецца палюбавацца імі на адлегласьці, як я.

Бухалава заўжды дапамагала мне сынхранізавацца з астатнімі ў інтэлектуальным нават ня ўзроўні, а ў хуткасьці мысьленьня, запаволіць мазгі й адкласьці да часу пэўныя непрыемныя высновы — а тут я прыехаў у Амстэрдам ня толькі цьвярозы, як сьлед адаспаўшыся з дарогі ў дарозе, але яшчэ й бяз мыльніцы, з крыху лепшым фоцікам, у футарале, падобным да адсечанай цялячай галавы, адчыняць які разумна не ў любой сытуацыі й частцы места — і асабліва ў цэнтры, дзе людзі і так не выпускаюць сваіх камэраў з рук і фактычна нічога ўжо ня бачаць на ўласныя вочы, як я сам у свой першы прыезд (тады я яшчэ выглядаў на фоне астатніх дзіваком), усё толькі праз аднолькавы й абавязковы для ўсіх аб’ектыўны фільтар аб’ектыву, што ёсьць для іхных поглядаў тым жа, чым ёсьць для іхных іртоў анты-смогавыя павязкі, кшталтам намордніка: глядзець няма часу, трэба пасьпець усё сфоткаць! А вось я цяпер, у адрозьненьне ад іх, бачу дарагі мне некалі Амстэрдам такім, якім ён сапраўды ёсьць: паскудным горадам, дзе жыць у прынцыпе немагчыма. Ня верце Жаку Брэлю! Няма тут нічога такога, чаго ў той ці іншай форме не было б у любым іншым горадзе Эўропы, у той жа Празе, хіба што ў Амстэрдаме гэтага «такога» — у разы болей, што забясьпечвае крыху вышэйшы тавараабарот. Як і па Празе, па ім бадзяюцца натоўпы турыстаў з сваімі жалезнымі мухабойкамі для сэлфі, тыркаюць іх пану богу ў пяткі, нібы нешта хочуць зь яго выбіць, апроч маўчаньня, дастаць з вышэйшай паліцы нейкую забытую, а зараз рэзка чамусьці патрэбную хрэнацень... Ёсьць, відаць, нейкі асаблівы кайф у тым, зірнуць на сябе-ліліпута поглядам Гулівэра — мне дык для гэтага не патрэбна ніякай мухабойкі, я заўжды так гляджу на сябе й астатніх. Як і ў Празе, на зэдліках і ходніках тут туляцца жабракі, сярод якіх рэдка знойдзецца такі, якому хацелася б кінуць пару манэтаў — ну хіба вунь таму дзядку, што кульгае насустрач, працягнуўшы руку, другой абапіраючыся на мыліцу, глядзіць на мяне і — о, шчасьце! — ня кажа ні слова, атрымаўшы сваё, моўчкі сунецца міма: вось ён дык сапраўды ўмее жабраваць, ня лезучы сьлепнем у вушы й ня трацячы адмысловай годнасьці старога чалавека. А бачыце вунь таго вулічнага музыку, мяшанца між гіпстэрам і япі, што, панаставіўшы ўкол сябе нейкіх прымочак і сэквэнсараў, брынькае на гітары й з жудасным акцэнтам і фальшам курняўкае геніяльны ўласнапрыдуманы тэкст: «Let’s fall in love like little rabbits in spring» — ? Гэты чувак — француз (штораз, як вы кідаеце яму манэту, Жак Брэль пераварочваецца ў труне), і яго я таксама ведаю з Прагі: гэтак ён улетку езьдзіць па ўсёй Эўропе, марна шукаючы месца, дзе яго б канец канцоў не адпізьдзілі... Гэткі ўнук ня менш славутай Бэрт Трэпа. Затое дзякуючы яму тут прынамсі можна пачуць гітару, бо ў астатнім тут у модзе выключна тэхна й бітбокс. Калі не лічыць паўсюдных аргентынскіх стэйк-гаўзаў (ну, што зробіш, тут нават каралева аргентынка, такі ўжо аргентынскі снабізм — эміграваць у Эўропу, дык ужо ў самую што ні ёсьць дарагую й прэстыжную), то адзінае адрозьненьне між Амстэрдамам і Прагай — гэта прысутнасьць галяндцаў і галяндак, але ж тыя, як і чэхі ў Празе, робяць усё магчымае, каб вам тут не замінаць. Звычайна, мясцовыя жыхары прамаўляюць да вас толькі тады, калі вы нешта парушаеце: едзеце або ідзяце не туды, робіце ня там і ня тое. У астатнім вы ім ніяк не абыходзіце: ну, турыст і турыст. Стасункі між вамі, так бы мовіць, чыста службовыя — хаця той, хто зьвяртае вашую ўвагу на неабходнасьць трымацца правілаў, часьцей за ўсё не службовец, а звычайны мінак, якому вашыя паводзіны здаюцца замахам на ўсясьветную гармонію. Што да галяндак, то перакінуцца зь імі колькімі словамі можна збольшага ў тым выпадку, калі вядзецца пра сьцюардэсу ў музэі, афіцыянтку ў кавярні або прадавачку ў краме — але пры гэтым яны трываюць на выключна вэрбальным кантакце й амаль заўжды адводзяць вочы, ці то не вытрымліваючы погляду наўпрост, ці то ўспрымаючы яго як нешта непрыстойнае, грэшнае, як праяву вашае непавагі да іхнай асобы, апрычонасьці й г. д. Калі ў Празе дзяўчаты яшчэ адказваюць навучанай усьмешкай на ўсьмешку, то тут пазьбягаюць усякага намёку на непрадугледжаныя ўставам стасункі. Усьмешка, як і ўсё ў гэтай краіне, напэўна ж, таксама каштуе грошай!