Алесь Наварыч - Літоўскі воўк

Гімназісты падселі да Яся ў Пінску - абое мелі пераэкзаменоўку. Стась Буевіч - хлопец з доўгім цікаўным носам - запазычыўся ў навуцы па ляноце, а другі - худы, бледнатвары Людовік Бароўскі - па хваробе.

Ад дарожнай нуды юнакоў, усіх траіх, надта цікавілі пасажыры ландары. У ёй сядзеў нейкі сярдзіты пан у наглуха зашпіленым сурдуце і кацялку, гаманлівы малады чалавек у паношанай студэнцкай куртцы і маўклівая, але пасміхастая жанчына. Хто быў надзьмуты пан у кацялку, цяжка было сказаць. Малады чалавек у студэнцкай куртцы называўся Артурам, быў братам Стася Буевіча, які ехаў у вазку. Артур вяртаўся пасля вучобы ў Пецярбургу дахаты, да бацькі. Жанчына выглядала проста жанчынай - твар яе быў прыкрыты вуалькай. Хто яна, адкуль і куды трымае шлях, таксама не знаходзілася тлумачэнняў.

Вазок, запрэжаны шустрым конікам, які ведаў дарогу і ведаў, як ступаць нагамі ў глыбокія каляіны, даўно адарваўся б ад непаваротнай карэты, - паказваць дарогу на выпадак аб'езду можа і Артур, але ў ландары сядзела прыгожая, выкшталцоная, а галоўнае - таямнічая жанчына. Як маладзёнам з першым пухам на верхняй губе не праявіць цікавасць, а магчыма, кавалерства? Таму і не спяшалі наперад.

Нейкі час гімназісты гаварылі пра хваляванні ў Варшаве, пра цара, Італію, краёвую інсурэкцыю: спрачацца на тэму вольнасці краю можна было бясконца.

- Што б ні казалі, - маракаваў Людовік Бароўскі, - любата мець пашпарт уласнага краю. Жыць, як раней, пры Вялікім княстве... Нашто нам кланяцца Маскве ці Варшаве...

- Ты што, супраць Польшчы? Без Польшчы мы нішто - нуль! - аспрэчыў Бароўскага Стасік.

Калі меншы Буевіч гаварыў, ён запальчыва размахваў рукамі, падымаючы іх вышэй галавы.

- Чаму гэта? Мы і без Варшавы зможам, - пярэчыў Людовік.

- Праз палякаў мы звязаны з Эўропай. Без Эўропы мы дзікі, адсталы край. Вам, палякам, добра...

- Не называй мяне палякам... - крыўдзіўся Людовік. - Я не паляк.

- А хто ты?

- Мы - ліцвіны. Як Міцкевіч...

- Рускія мы, - уступіў у спрэчку Кавалец, які ўсё больш маўчаў, бо не любіў пустасловіць.

- Рускія? - загарачыўся Стасік. - Мо скажы - маскавіты яшчэ... Ты мо і рускі, а я - ліцвін. Ты ў Маскве набраўся маскоўскіх блох, таму...

- А ты аднымі палякамі трызніш... Па-нашаму і гаварыць забыў як. Усё пшэцеш, пшэцеш... А ты такі паляк, як...

- Ану скажы! - пагрозліва загадаў Стасік.

Кавалец змоўк. Сонца стаяла высока ў зеніце, блішчэла на альховых лісцях, у рудой, у іншых месцах чорнай вадзе. Над балотамі, там і сям парослымі купамі лазы, стаяла шызаватая смуга.

- А па мне, - раптам азваўся Кавалец, - ці розніца, які сабака кусае, - масковец, ці поляк?!.

- Ты, Ясю, на людзей так не кажы, - ускінуў руку Людовік. - Людзі, палякі ці расейцы, - не сабакі...

- Дык і праўда, - павярнуўся да Людовіка Кавалец. - Увогуле, у царкве вучаць, што любая ўлада ад Бога. Будуць маскоўцы - добра, палякі - таксама файна. Якая розніца, хто панавацьме над намі? Няма розніцы!

- Вось табе няма розніцы, а мне ёсць, - абурыўся Людовік. - Расея нашле папоў, настаўнікаў, і, глядзіш, стануць нашы ўнукі і дзеці па-маскоўску гавендаць.

- А хоць па-кітайску. - Ясь тузануў лейцамі. - Нашы ўнукі ці там праўнукі ўсё роўна будуць прадухтам нашай зямлі. Во як... Бо сказаў Хрыстос - усё роўна, ці юдэй ты, ці элін.

- Паглядзі на мудруна! - выклікнуў Стасік. - Чуў я, што ты і вершы пішаш... Ды не абы-якія, але духоўныя...

- Ну і пішу, табе дзела?

- Дык і пішы, але ж ты па-руску, па-расейску сачыняеш.

- Мне што, па-пшэцку іх пісаць? - агрызнуўся Кавалец.

- Ты хоць па-хлопску пішы, мне без розніцы, - захіхікаў Стасік, шчыпаючы кончык носа. - Але ж ты пра святое, духоўнае... Недарэмна цябе людзі свяцькам дражняць...

Кавалец са злосцю зіркнуў на малога Буевіча.

- У гімназію табе самы час, Ясю, - уздыхнуў Людовік. - А то занадта мудры. У гімназіі цябе крыху абчэшуць.

- Вас ужо добра абсклютавалі... - азваўся Ясь. - Расея вам не падабаецца...

- Ну дык пачытай нам. Пра Хрыста, фаўна і німфу... - стаў пад'юджваць хлопца малы Буевіч.

- Адкуль ты ведаеш? - Кавалец коса зірнуў на Стасіка.

- Я, братко, усё ведаю, - самазадаволена праказаў Стасік.

- Урбановічыха растрындзела? - не адставаў Кавалец. - Прызнавайся, насач!

- Ну ты! - павысіў голас Стасік. - Яна шляхетная пані, а ты - трындзець... Бядуеш, што няўдалы верш згарадзіў. Ды яшчэ, хі-хі, гекзаметр!

- Вось, асталоп, прычапіўся! - буркнуў Кавалец.

- Я асталоп? У-у, святун, свяцька, святух... - стаў дражніцца Стасік.

- Насач, насач польскі! - урэзаў Кавалец.

- Святун, святун... Семінарыст недавучаны, недапечаны, маскоўская варона, маскаль!