Віктар Карамазаў: Прыліпала

— Не спіць,— уздыхнуў Сярожка.

— Бусел?

— Не, жораў. Яны тут жывуць.

— Яшчэ не ўцяклі ад халадоў?

— Ужо. Гэты застаўся, адзін. Пазняк, і крыло параненае. Як стаі ляцелі, ён падняцца не змог. Усе падняліся, крычаць, гукаюць яго, кружацца, а ён на зямлі стаіць, плача, як сірата якая.

— Ты бачыў?

— Ведаю. Цяпер месца сабе не знаходзіць.

— Загіне?

— Бацька абяцаў злавіць. На зіму ў хату возьмем.

— А як злавіць?

— Мароз ціскане — сам да рук пабяжыць. Людзей ён не баіцца.

Той ноччу, пад раніцу, я прачнуўся сам, без Сярожкавай помачы: ён яшчэ спаў. Адкрыўшы вочы, я разгледзеў над сабой месяц, убачыў надзіва вузкія пёры воблакаў. Празрыстыя, быццам марлевыя, воблакі распаўзліся па ўсім небе, і яно нагадвала зямлю, такую ж белую ад туману. Нібыта і тут, вакол капы, і там, вакол месяца, слалася адна і тая ж стыхія, а берагі ў іх былі таксама адны: круг лесу. Гэтыя берагі ледзьве праглядваліся, але разам з тым, як і ўсе берагі для вандроўнікаў, сваім далёкім цяплом абяцалі штосьці ўжо страчанае і нешта яшчэ не набытае. Я ляжаў тварам да неба, і свежая глыбіня ночы скіроўвала мае думкі ўжо не назад, да сну, а наперад — да цвярозай развагі і пражытай рэальнасці: там, у малюнках перажытага, слаліся такія ж белыя ночы. Адна з іх, як ружовы сон. У той ночы мы з бацькам ляжым на возе пад такім жа сцюдзёным асеннім небам, і мне гэтак жа, як цяпер, цёпла ў ногі, але не таму, што яны ў ботах і сене — нічога гэтага не было,— а таму, што бацька развязаў мех з хатнім рыззём і загадаў мне ўтачыць туды ногі. Мы вязём свае пажыткі на чыгунку, якой будзем вяртацца з бежанства. I другая ноч... Паром у тым жа восеньскім тумане, і мы ўсёй сям'ёй сядзім на мяккіх клунках, плывучы за Волгу... Бывалі і яшчэ не менш белыя ночы восені. Але на ўспамін прыходзяць тыя дзве.

Месяц паўзе на край неба, цягнучы за сабой белыя дарожкі воблакаў, якія нідзе не абрываюцца, бо высмыкваюцца з цэлага акіяна белай кудзелі. Мне ўяўляецца, што гэта дарожкі чыйгосьці жыцця, што цякуць яны з аднаго акіяна, агульнага для ўсіх: для Сярожкі, дзядзькі Юзіка, для мяне. Зрэшты, прыходзіць думка, што калі паўглядацца, дык у тым акіяне ўбачыш паром цераз Волгу, свайго бацьку, а на той вунь белай пісязе, што пралегла мастком цераз месяц, быццам цераз круглую сажалку,— Сярожку, які сядзіць, звесіўшы чорныя ад загару ногі. Там бачыцца мне адбітак усёй гэтай ночы: з капой сена, аленямі, асірацелым жоравам, зноў жа — з Сярожкам...

Нешта кратаецца блізка, быццам у нагах, і я ўжо чую ціхі Сярожкаў голас:

— У мяне два яблыкі ёсць.

Расплюшчыўшы вочы, прыўзнімаю голаў і бачу, як сена, дзе клаўся мой маленькі спадарожнік, зыбнулася, белаватая смуга адарвалася ад яго і разышлася, а на тым месцы высунулася скудлачаная Сярожкава галава. Шчылінкамі заспаных вачэй са свежай, што раніца, усмешкай Сярожка зіркае на мяне, і мне зноў становіцца лёгка і супакойна.

— I хлеба акрайчык ёсць,— глядзіць ён мне хітранька ў вочы.

— Глядзі, які прыпаслівы.

— Толькі ціш-ш-ш...

— Сам не круціся. Пачуюць.

— А вецер адкуль?

— Ветру няма.

— Ёсць маленькі. Прыслухайцеся... Абы не з нашага боку на аленяў. Яны з ветрам далёка чалавека чуюць.

Мы ахвотна згрызлі сакавітыя белабокія антонаўкі, зжавалі акрайчык хлеба, а тым часам лес пачынаў ажываць, поўніцца першымі галасамі аленяў. На гэты раз разведка іх скончылася хутка, і ўжо яны вухалі, рыкалі, і мы апынуліся не ўскрай заўзятай лясной вакханаліі, а ў самай яе сярэдзіне. Вакол яснела. Неба чысцела не толькі на ўсходзе. Празрысты месяц ледзьве трымцеў на вострых вяршынях елак, гатовы праткнуцца на каторую з іх і рассыпацца са шкляным звонам. Алені крычалі ўсё бліжэй да нас, і як толькі чуйную, быццам пустая бочка, прастору праразаў блізкі роў самца, Сярожкавы вушы натапырваліся, што якія лакатары, у той бок, і мне здавалася, што яны ловяць голас Ясіка, што, акрамя голасу Ясіка, не шукаюць нічога.

Спакваля туман асядаў, з лясных берагоў спадала яго белая начная коўдра. З усіх галасоў нам бліжэй сталі чуваць два: адзін з курцінкі, у якую загналі аленяў звечара, другі з процілеглага ўзлеску. Яны ўсе блізіліся да нас, няўмольна збліжаліся паміж сабою, і гэта былі хвіліны, калі алені не ўладарылі ўжо над сабою, калі спрадвечны жывёльны інстынкт падначальваў іх адной стыхіі, адной немінучасці.

— Зірніце на палоску. Дзе туман канчаецца,— пачуў я ціхі, што з-пад капы, шэпт.— Плывуць...

— Што? А-а-а... Ага.

Па тумане, як па белай малочнай рацэ, сапраўды плылі рогі аленя. Дзе туман збіраўся гусцейшы, яны як давалі нырца, але зноў вынырвалі з белай глыбіні і тады відаць была ўся галава аленя, рашуча выцягнутая тупой храпай наперад. Часам алень спыняўся і, абдаўшы халодны луг прагавітым ровам, крыху пастаяўшы, плыў далей. Часам, спыніўшыся, ён не крычаў, а доўга стаяў моўчкі, пакуль сустрэчна, з процілеглай лясной грывы, не адгукаўся такі ж працяглы, з металічнай вібрацыяй голас. Туман у той старане ляжаў радзейшы, і на самым узлессі я заўважыў сілуэт яшчэ аднаго аленя: ён неяк не рашаўся крануцца з месца і як бы хаваўся ў ненадзейнай парадзелай смузе ад свайго праціўніка, але нарэшце зрушыў з месца, падпарадкаваўшыся законам лесу.