Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

— Я, — сказаў Лазар, інстынктыўна прыўзняўшыся з ложка, на якім сядзеў.

— Выйдзем...

— Чаго?

— Морду біць буду...

Лазар падняўся і пайшоў. У калідоры ён павярнуўся тварам да небяспекі, шырока расставіў ногі, каб не адразу ўпасці. Спартсмен весела выскаляў зубы.

— Я — Кірыла Лыкавязаў, — сказаў ён. — Дай рублёў сто, бо сяджу на водмелі, а ты атрымаў з дому. Калі-небудзь і я цябе выручу.

— Ну, ведаеш! — узлаваўся Богша. — За такое...

— Даруй, — сказаў Лыкавязаў, — не хацелася пры тых жлабах прасіць. Хочаш, сам дай мне па мордзе, але і грошы пазыч. Я аддаю.)

— Чаго ты здзівіўся? — спытала Цюка.

— Усё неяк нечакана...

Лазар Богша інстынктыўна адхінуўся ад Цюкі. Яна зразумела так, як можна было зразумець.

— Але ў нас з ім парваны адносіны. I я вольная за­раз. Ды ён ніколі і не прэтэндаваў. Мы тады абое як страцілі розум.

— Усё адно, — сказаў Лазар Богша. — ён з нашага інстытута, значыць, брат, таварыш, сябар. Разумееш?

— Не. I не хачу разумець. Кірыла — дрэнь. Ён не можа быць тваім братам, нават сябрам. Ты не ўяўляеш, якая ён дрэнь...

— Перастань, я не хачу слухаць.

— Кірыла нікчэмная дрэнь, — упарта стаяла на сваім Цюка.

У спрэчцы яны і не заўважылі, што ўжо выбраліся з туману на сухі грудок у бары. Проста пад нагамі ў іх, як і тады, калі Богша ехаў сюды, пляскалася белае мо­ра туману, а з неба пад ногі слалася срабрыстая сцежка, сатканая з месячнага святла: ступі і пойдзеш на ме­сяц гэтак жа проста, як ішлі сюды, на гэты сухі гру­док.

— Праўда, хораша? — прашаптала Цюка.

Лазару здалося, што яна пачала растварацца ў ме­сячным ззянні.

— Вельмі...

— Тут хораша заўсёды: і днём, і ноччу, і ў раніцу, і пад вечар, калі заходзіць сонца. Але давай сядзем, бо ў мяне кружыцца галава.

Цюка кінула куртку пад няўклюдную, каржакаватую сасну. Села. А Лазар, як зачараваны, любаваўся наваколлем.

Поўня прайшла ўжо зеніт і цяпер хілілася да захаду, пакрысе губляючы сваё ззянне. Тады, калі яны ўтрох выехалі з лесу, палі здаваліся шырокімі і раздольнымі — агромністая лінагравюра з белых і чорных плям. Цяпер фарбы паспакайнелі, памякчэлі, а ўсё наваколле прыпадобілася да акварэлі ў багетавай рамцы. Затое неба раздалося, падвысілася; ледзь улоўная фіялетавая фарба кранула яго купал. Богша па прывычцы адразу ж знайшоў на схіле нябеснага купала Вялікую Мядзведзіцу — сем ужо няяркіх зорак, а вышэй, над рэдзенькім парасонам сасны — Палярную зорку. То былі зоркі яго маленства. Дзе б ні глянуў на неба, знайшоўшы гэтыя зоркі, ён адразу прыгадваў Полаччыну, возера Сую і сваю вёсачку на пясчаным беразе. Тым часам на ўсходзе ўжо абазначылася ружаватая стужка світання.

"Як хутка ноч мінула, — у думках сказаў Богша; ягоныя грудзі распірала замілаванасць да свету і прыналежнасць да яго. — Адкуль гэта? А-а-а, Пушкін..."

(У Ленінградзе ён, Богша, нахадзіўшыся па вуліцах і плошчах, такіх славутых, што аж страшна было дыхаць, каб не абразіць гісторыю сваім дыханнем, зайшоў у музей-кватэру Аляксандра Сяргеевіча. Быў абедзенны час, але яму дазволілі зайсці. У музеі — нікога. Адзін ён і жанчына, што пусціла яго.

— Можа, вам расказаць? — спытала яна.

— Дзякую, не трэба...

Толькі яшчэ на развітанне ім было сказана тры словы — падзяка за дазвол пабыць у святой кватэры паэта. Астатні час Богша правёў у маўклівай засяроджанасці. Яму здавалася, што вось-вось з дзвярэй выйдзе сам Пушкін, можа, каб узяць кнігу, а можа, каб выйсці на вуліцу, падыхаць сырым пецярбургскім паветрам. Богша стаяў аглушаны сваёй далучанасцю да Пушкіна. Яму было страшна ад гэтай далучанасці да вялікага генія, але і шчымліва-радасна адчуваць сябе сучаснікам Пушкіна.

Во калі ў яго ўпершыню мільгнула думка стварыць фільм пра аўтара "Слова аб палку Ігаравым". Чаму раптам Пушкін і аўтар "Слова"? Бо Лазар Богша тады ўявіў аўтара "Слова" такім жа гарэзай, якім быў Пушкін. А што, хіба не так? Напісаў і радасна выгукнуў: ай, ды "аўтар", ай, ды малайчына, напісаў насуперак класічнаму Баяну. I не проста напісаў, а выказаў, што хацеў. Можаце караць, але ўсё роўна сказаў тое, што думаў. Не сіропную, мядовую праўду, а суровую праўду сваіх дзён. Ай, ды аўтар! Мог, мог крыкнуць ён, напісаўшы "Слова" не па канонах Баянавых. Гарэза!.. Хіба не Пушкін?!

"Хто мы ў гэтым Сусвеце, — думаў тады Богша, стоячы перад нізенькім сталом, за якім геній ствараў свае “бессмяротныя творы, — пылінка, народжаная крушэннем светаў, ці ўвесь Сусвет у адной пылінцы? Я чую нейкае адкрыццё, але не магу выказаць яго даступнымі ча­лавеку сродкамі. Яны прымітыўныя, а тое, што я адчуваю, надзвычай складана. Можа, я не саспеў, каб выказвацца пра такія складаныя рэчы? Пушкін мог бы вы­казаць маё адчуванне. Я — не магу. А што, калі і Пушкін не змог бы словам выказаць тое, што адчуваю я? Слова не самы дасканалы матэрыял для перадачы пачуццяў, што распіраюць грудзі. Хоць напачатку было слова. А што, калі напачатку было не слова? У людзях гінуць мільярды мільярдаў прыгожых, непаўторных, высокіх пачуццяў толькі таму, што няма сродкаў, каб матэрыялізаваць іх. Але я знайду такія сродкі...")