Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

— А вы, дзядзька Якаў, ці не наступілі на корак? — папытаў Богша.

— Наступіў, — прызнаўся дзядзька Якаў. — А чаму наступіў? Бо не мог сцярпець крыўды.

— Якой крыўды?

— А такой, што нанёс мне ваш сябар Кірыла Лыкавязаў.

— Якую ж крыўду мог нанесці вам Лыкавязаў? — спытаў Лазар Богша.

— А такую, — упарта загаварыў дзядзька Якаў, — па сакрэту вам кажучы, што вашу карціну лаяў, казаў, што яе "закрывают", і "закрывают" вельмі правільна. А я цаню вашае мастацтва, бо вы, Лазар Васільевіч, геніяльны мастак і чалавек не скажу што зусім бездакорны, але затое сумленны...

На кінастудыі жартавалі: не думай, што ты геній нават тады, калі табе адразу прысудзяць дзве прэміі — Аскара і Нобеля. Ты — геній, калі дзядзька Якаў скажа, што ты геніяльны мастак.

Жарт жартам, але дзядзька Якаў сапраўды належаў да той часткі народанасельніцтва свету, на якіх і трымаецца мастацтва. Дзядзька Якаў быў не проста адданы кіно, ён быў фанатычна і бескарысліва адданы яму.

Дзядзька Якаў ведаў творчыя кадры кінастудыі не па анкетах, характарыстыках ды фотакартках тры на чатыры, а, як ён сам казаў, "з нутра, якое да паперы не прыклеіш". Бадай, кожны кіношны рэжысёр на самым пачатку свайго крыжовага шляху ў кіно, калі бывала пуста не толькі ў кішэнях, але і ў жываце, не раз быў выручаны дзядзькам Якавам і цёткай Матрунай і пазычанай траячкай, і міскай гарачай капусты, і нават чаркай настойкі з таго куфра, што заўсёды стаяў у вахцёрскай.

— Дык во, Лазар Васільевіч, чаму я наступіў на корак, — казаў на развітанне дзядзька Якаў, — не магу адобрыць намеру Кірылы Мацвеевіча, а вам, Лазар Васільевіч, шчыра зычу трымацца і не здавацца...

3 такім надарожным словам можна было ісці не толькі на пасяджэнне мастацкага савета, але нават на штурм непрыступнай крэпасці.

Лазар Богша незаўважна перасек двор, змрочны калідорны тамбур і апынуўся ў цёмным і доўгім, як Сімплонскі тунель, калідоры. Яго адразу ж наскрозь працялі нябачныя магнітныя сілавыя лініі неадольных супярэчнасцей. Гэта было не проста адвольнае адчуванне нечых страсцей; тут жылі, уладарылі ягоныя бурныя страсці, страсці ягонай душы, якая ніколі не пакідала студыйныя сцены. Лазар Богша мог хадзіць, дзе яму ўздумаецца, — душа заўсёды заставалася на студыйным калідоры, чакаючы ягонага вяртання, як чакае свайго гаспадара прывязаны на ланцуг сабака.

Лазар Богша на імгненне спыніўся, акінуў калідор уважлівым і як бы здзіўленым позіркам. На ім, па або­два бакі, выстраілася шарэнга шкляных дзвярэй, а над імі на металічных кранштэйнах віселі аднолькавыя шыльдачкі з умоўнымі і няўмоўнымі назвамі будучых фільмаў. Ля кожных дзвярэй стаялі купкі кіношнай браціі, для якой студыйны калідор быў домам, клубам, хра­мам, брацкай магілай, вечным раем і вечным пеклам — усім і адразу.

Усё навокал было сваё, блізкае, зразумелае, роднае, надакучлівае, абрыдлае, але без чаго нельга было пражыць нават аднаго дня. Богша на ўсе грудзі дыхнуў студыйным паветрам; яно імгненна разлілося па целе, зрабіла яго бязважкім, нячутным. Абвостраным заста­лося толькі пачуццё.

"Калі-небудзь я напішу ўспаміны пра студыю, — падумаў Лазар Богша, не вельмі ўяўляючы гэта далёкае "калі-небудзь". — I назаву іх "Сагай аб студыйным калідоры". Так, так, іменна сагай аб калідоры. Бо студыйны калідор — бурная рака чалавечых спадзяванняў і мар, у якой нараджаюцца і геніяльныя і бяздарныя задумы. Рака, дзе на крутых перакатах віруюць бурныя страсці".

Падумаўшы так, крыху напышліва, але даволі дакладна, Лазар Богша адчуў чыесьці біятокі, што выклікалі ў яго вострае раздражненне. Біятокі былі падобны на надакучлівы камарыны звон ля вуха, ад якога хаце­лася адмахнуцца. Галава Лазара Богшы інстынктыўна павярнулася на пазыўныя чужых біятокаў, а вочы, як тыя лакатары, адразу ж засеклі ў кіношнай масе Кірылу Лыкавязава.

Кірыла Лыкавязаў стаяў у паставе бога Саваофа, калі той задумаў стварыць свет: карцінная прыгорбленасць ад цяжару, які сам жа на сябе ўзваліў; упэўненасць — я ўсё магу; рашучасць — няма чаго адкладаць на заўтра тое, што можна зрабіць неадкладна; нахабства — што ні зраблю — нідзе не дзенецеся; недаступнасць — а вы мяне за бараду не возьмеце, і наогул я стаю вышэй крытыкі. Кірыла Лыкавязаў заўсёды стаяў у такой паставе. Дарэчы, ад бога яго розніла тое, што бог, агледзеўшыся, крытычна зірнуў на працу сваіх рук і ледзьве не знішчыў усё ім зробленае. Кірыла Лыкавязаў лічыў, што ўсё ім зробленае — геніяльна і павінна жыць вякі.