Уладзімір Караткевіч - Постаці

…Студня на месцы, дзе стаяла Верасоўка, хутар Рыгоравых бацькоў. Там цяпер толькі студня ды старая дзічка.

Котлішчы на месцы нашых радзінных хат.

…Вечарам таго ўшацкага дня была бяседа з летнімі кабетамі, сяброўкамі Рыгоравай маці. Бяседа ў сціплай, скупа асветленай шчодрай хаце, за вокнамі якой шумеў начны вяз. Мудрая бяседа за кубкам брагі пад ушацкія песні, то грубавата-язычаскія, то шчымліва-лірычныя. Голас Янкаў напаўняў хату.

А пасля, як гжэчныя кавалеры, мы пайшлі праводзіць гэтых пажылых партызанак. І ўжо як пайшлі яны вакол нас з язычаскімі "богабрыдкімі" прыпеўкамі — завіравала зямля.

Было гэта пачуццё радзімы, роднай зямлі, народа. Таго, які тут непадалёк, у Жарах, не скарыўся Напалеону і ўвогуле нікому.

…У тое, самае першае наша падарожжа я ўвесь час чакаў, калі з'явіцца перад намі Загор'е. Яно было мне патрэбна дзеля канчатковага разумення таго чалавека, што сядзеў поруч.

Яно з'явілася. Перш за ўсё слуп да ля дарогі. Нашчадак таго самага слупа, у якога адзін Янкаў аднавясковец, будучы ў падпіцці і не ведаючы, дзе ён, пытаў, са слязьмі і чамусьці "па-польску":

— Скажыць, чы тутай ест весь Загужэ?

Мы ў слупа не пыталіся, а проста павярнулі ды паехалі раўнінай, злёгку ўзгорыстай, хлебароднай зямлёй, на якой і ляжала сяло.

Летам сярод палёў. Узімку, мабыць, дранцвеючае ў снягах. Але заўсёды сярод шырыні.

Была новая хата ў цяністым, разложыстым садзе, а ля яе — падмурак старой. Той, што ў многіх і многіх кнігах. А ўбаку, на ўзгорку над рэчкай і над неабсяжным зялёным абшарам, ляжалі вясковыя могілкі, на якіх ружавела шыпшына.

Спіць ідылічная драўляная каплічка, сонна марыць дзікая ружа, спяць тыя, што адпрацавалі свой век, стваральнікі і падаўцы хлеба, пяніцелі зямлі, самыя важлівыя, самыя добрыя і патрэбныя людзі на ёй.

А над усім гэтым — неба.

Я зразумеў. Вось тут. Пад гэтым абшарам. На гэтым абшары. Сярод хлебародных, добрых ніў.

…Вось стаіць новая, шырокая хата. Раней была старая, апісаная ім. А яшчэ раней — на памяці прапрадзедаў — стаяла, можа, такая, як у Маламажэйкаве.

І ў вечнай, няўхільнай пераемнасці пакаленняў жылі ў гэтых хатах — тысячу год таму, пяцьсот, дзвесце, сто, цяпер — жылі продкі. Людзі. Яны вечна ўраблялі зямлю, самі не былі без хлеба і давалі жыць іншым. І вечна вакол быў абшар, а продкі, адпрацаваўшы, адрабіўшы сваё, мірна спалі пад курганамі, на якіх, як суцяшэнне, цвіла шыпшына.

З цёмных старадаўніх хат выбіліся на святло, як парастак з зямлі, насупор нягодам, бурам, сухавеям, тысячам навалаў.

Узраслі.

І за гэта дзякуй табе, беларускі народ. За дабрыню, за таленавітасць, за ўсеўладную сілу, з якой агорваў і агораеш самую страшную бяду.

Народ аратаяў, работнікаў, вечных працаўнікоў.

І ты, дружа, у якім, нягледзячы на высакалобасць, столькі ўсё ж сялянскага, абшарнага, аратайскага — частка гэтага люду.

Лепшыя з нас менавіта гэткія. І таму хопіць цябе яшчэ на век з беларускім гакам.

Бо вакол твая і мая зямля, зямля сяброў і людзей, наша зямля.

Калі прыйдзе мой час — я пайду з яе спакойна, бо я любіў і мяне любілі, бо я меў цябе, родны абшар, меў сяброў, - і сярод іх таго сябра, пра якога я сказаў вам некалькі слоў.

Заўсёды цяжка гаварыць аб тым, што любіш. І асабліва цяжка сказаць словы любві, калі гэтая любоў ужо не мае мяжы…

Я памятаю час, калі мне ўпершыню трапіла ў рукі кніга Купалы. Магчыма, зарана, бо гэта была "дарослая" кніга, а я быў яшчэ зусім малы. На "дарослыя" кнігі была накладзена забарона, і чытаць іх даводзілася ўпотай. Таму я чакаў, калі ўсе ў доме заснуць, і ў адной сарочцы забіраўся ў ціхі куток. "Забароненыя плады" былі там. І яшчэ там было старое пацёртае крэсла, а на падлозе, на мяккай аўсянай саломе, ляжалі яблыкі. Можна было набраць з шафаў або з кніжнай гары ў кутку хоць дзесяць кніг і чытаць, пакуль між яблынь за акном не ўстане перадранішні туман. Я асабліва любіў вершы. Чаравала самая іх музыка, нават тады, калі сэнс не даходзіў. Гэта здавалася дзівам, большага за якое не было на зямлі.

Я забіраўся ў крэсла, нацягваў сарочку на голыя ногі, і час знікаў. Толькі парыпванне маснічын — яны рыпелі самі — адрывала часам ад радкоў, і тады можна было прыўзняць галаву і глядзець, як далёка-далёка ў цёмным садзе трапеча адбітак маёй свечкі. Часам здавалася, што гэта блішчыць ліхтарык у маленькага хохліка, які стаіўся там, між дрэў, і здалёк глядзіць у акно. Трэба было б папрасіць у яго, каб даў мне доўгі век, больш такіх вось начэй у маўклівым доме, больш гэтага ап'янення і яшчэ — ну, што яму варта! — каб я сам мог, хоць дрэнна, хоць не так, як у гэтых кнігах, ствараць такое дзіва.