Уладзімір Караткевіч - Постаці

Мы рабіліся ўсё бліжэй адзін аднаму. Нягледзячы на некаторую розніцу ў гадах. Аднойчы, прыехаўшы ўжо з Оршы, я заначаваў у яго, і тут мы перагаварылі адной з тых шчырых, бадай толькі славянскіх, размоў, калі са здзіўленнем і раптоўнай гарачнасцю заўважаеш, што думаеш аднолькава з іншым, што словы аднаго падхапляе другі, не чакаючы нават канца выказанай думкі, бо яна, як свая. І самае важнае — аднадумства ў дужа важлівых для сябе рэчах. Такіх глыбокіх і часам балючых, што аб іх не скажаш і брату.

А пазней, у Маскве, прыйшоў да мяне ягоны ліст, які літаральна выратаваў мяне ў самы, бадай, страшны час майго жыцця. Бывае, надарыцца такі. І тады чамусьці здараецца так, што сябры нібыта чуюць. Лісты іхнія прыходзяць якраз у той самы вечар, у тую самую патрэбную ноч. Мабыць, у гэтым адрозненне сяброў ад несяброў.

Можа здарыцца, што будзе і часовае ахаладжэнне (чаго не бывае між людзей?). Але забыць тое, што было, забыць той ліст і тую падтрымку я не здолею. Не хачу.

Не скажу, што ў нас не было разыходжанняў.

Часам балюча кранае няўдала выказаная думка, несправядлівая ацэнка той ці іншай з'явы.

Але за гэта б'еш і сябе. Прычым значна часцей. А сябра шкадуеш.

Я, напрыклад, ніколі не мог зразумець, як маглі крытыкаваць "На Быстранцы"? Лепшую аповесць тых год… Як можна ўвогуле крытыкаваць добрыя кнігі, а таўшчэзныя раманы (грэшны ў іх сам, каюся) узносіць на шчыт. Якое трэба дзеля гэтага мець сумленне?!

Але суддзёю ўсяму — час. Адзіны суддзя, якога нам — баяцца, і адзіны, які мае права судзіць. Табе, Яне, ён не пагражае.

Улетку 1963 года мы паехалі па Слонімшчыне, Лідчыне і Навагрудчыне, і гэтая паездка асабліва зблізіла нас.

Спачатку — цягніком да Баранавіч. Стаялі ля акна. Гаварылі і гаварылі. Пра Коласа — бо за шклом Стаўбцы, пра Багрыма — бо наводдаль быў Крошын. Увогуле пра лёс беларускіх паэтаў і пра кожнага з іх.

Пасля хадзілі па Баранавічах, і ён расказваў, які быў горад і акруга да трыццаць дзевятага года. І я, што заўсёды лічыў Баранавічы сумным горадам, раптам зразумеў: ва ўсяго ёсць свая гісторыя, калі табе расказвае пра яе абазнаны чалавек.

На плошчы сустрэліся мы з Валодзем Калеснікам, што чакаў нас там, і паехалі далей ягонай машынай. На Слонім.

Між дзівосных акруглых узгоркаў, між дрэў, што клубяцца на іх.

Былі скразныя гравюры закінутых мастоў і затравелыя дарогі, што вядуць невядома куды. Быў Слонім, роўны канал і крэмавыя старыя будынкі, ля муроў якіх, у закутках, раслі каравыя старажытныя каштаны.

У Слонімскім музеі ўразіла мяне адна рэч. Я тады пасаромеўся пра яе сказаць. А шкада, можа б, пасмяяліся.

Уразіла каменная галава язычаскага бога. Невядомы скульптар, высякаючы яе, відавочна, меў на ўвазе Янку. Аблічча было такое самае — моцнае і масіўнае.

Вачэй, што праўда, не хапала. Разумных чалавечых вачэй. Што зробіш, продкі таксама ўсяго не прадбачылі…

І толькі гэта ўнутранае падабенства дало мне тады шчаслівае адчуванне рэальнасці таго фантастычнага хараства, што буяла вакол. Аднаго з найпрыгажэйшых гарадоў і адной з найпрыгажэйшых вёсак Беларусі — Кракоткі, і замкаў, і старых муроў.

Людзі ўсё стварылі. А людзі былі шмат у чым падобныя, і ў часы Перуна, і цяпер.

Валодзя збіраў па наваколлі матэрыял пра Валянціна Таўлая, а мы з Янкам проста паталялі ненажэрную прагу прыгажосці. Расказваюць пра патаемныя маёўкі ў лесе, а мы бачым сасняк і суніцы, чырвоную зямную кроў, разліў суніц. І нам усё жыццёва патрэбна: пясчаная Рудаўка, дзе нарадзіўся і жыў вялікага і цяжкага лёсу паэт, і вечна ціхая, зялёная Зельва, месца, дзе жыве харошы чалавек і выдатная паэтэса Ларыса Геніюш.

Там было наша першае знаёмства з ёю. У старажытнай хаце з белымі, выступаючымі бэлькамі (на адной — крук ад даўно сатлелай калыскі). Кнігі, народныя посцілкі, вялікія беленыя пакоі, у якіх ад Янкі зрабілася цеснавата, нягледзячы на тое, што ён зусім не мядзведзь, а чалавек памяркоўна зграбны.

А ў цэнтры ўсяго мажная, прыгожая летняй прыгажосцю жанчына з чорнымі рукамі сялянкі і адухоўленымі вачыма высакалобага інтэлігента. І мы вакол яе. І спрэчка. Лютая. Ніколі не думаў, што тры спакойныя чалавекі могуць так. Пра літаратуру і мастацтва, пра дабро і зло, пра ўсё, аб чым толькі можна спрачацца на зямлі. А я глядзеў збоку і, шчыра сказаць, памоўчваў.

Не было мне справы да таго, што яны там так утрапёна дзеляць. Каб гэта іншыя — і я ўвязаўся б, ды так, што пер'е паляцела б і з мяне, і з іх. А тут я проста любіў іх траіх, і яны былі добрыя людзі, і гэта было самае важнае, а ўсё астатняе — ад лукавага.