Уладзімір Караткевіч - Постаці

Дзякуй Вам да імя беларускай песні, якая перамагла. Дзякуй Вам ад імя ўсіх нас. Жывіце яшчэ сто год на радасць нам, лятучая наша песня, наш дарагі дзядзька Рыгор.

Міхаілу Аляксандравічу Шолахаву семдзесят гадоў. Неяк не верыцца. Хай гэта будзе труізм, але вечная маладосць генія (не пабаімся сказаць такое) прымушае забываць пра ягоны ўзрост.

I цяжка пісаць пра яго, асабліва ў рамках часопіснага артыкула. Пра яго напісалі і яшчэ напішуць сотні кніг. Як пра кожнага сапраўднага Майстра. Ды яшчэ і не кожнаму гэта будзе дадзена: сказаць пра яго так, як належыць. Таму я і не называю гэта артыкулам, а лічу ўсяго сваёю маленькаю думкаю пра Майстра.

Іншым, можа, найболей падабаецца "Узнятая цаліна", "Данскія апавяданні" або "Лёс чалавека" (бо гэты лёс падобны на іхні). Я ж хачу сказаць аб найбольш выдатнай з'яве ў творчасці. М.А. Шолахава — аб яго "Ціхім Доне". I нават не аб усёй гэтай кнізе (гэта рэч — неабдымная, паколькі "Ціхі Дон" — "кніга стагоддзя"), а толькі пра аднаго чалавека з гэтай кнігі — пра Грыгорыя Мелехава.

З самага пачатку ў некаторых літаратуразнаўцаў чамусьці склалася думка, што гэты герой — "образ колеблющегося середняка".

А давайце падумаем, ці так гэта? Хто перад намі? Слабы сераднячок, які "заблытаўся і бегаў туды-сюды"?

Справа больш складаная, як і больш складаная была эпоха, якую з такім глыбокім, пранікнёным майстэрствам паказаў нам Шолахаў.

Перад намі Чалавек. Жывы. Больш жывы, чым кожны з нас, хаця мы існуем у плоці і крыві, а ён ажыў толькі пад пяром аўтара. Неперавершанага мастака нашай прозы.

Паўтараючы словы майго прафесара Б.Ц.Малышава, хочацца назваць Мелехава "мятущимся искателем истины". I менавіта гэтым ён і дарагі нам, Грыгорый Мелехаў, змагар супраць не ўсвядомленага ім свайго ж шчасця.

Усім вядома, што такое было данское казацтва. Аблытанае царызмам, які навучыў яго лічыць амаль усіх істотамі ніжэйшай пароды. Саслоўе бізуна і шаблі.

I ўсе помняць, як без патолі рыдаў Мелехаў, пасекшы матросаў:

— Браткі, дабіце мяне!

Бо не мог не біцца, бо эпоха была эпохай жыцця і смерці. I — адначасова — не мог не плакаць па братах.

Вядома, няма класа без асоб, якія ў яго ўваходзяць. Вядома, законы класа нібы выяўляюцца ў асобе і робяцца законамі асобы.

Але ёсць асобы, якія, што б ні выпала на іхнюю долю наканаваннем гістарычнай неабходнасці, высока нясуць сваё званне Чалавека.

Такі Мелехаў. I вялікі пісьменнік першы сказаў пра гэта.

Кім бы ён, Грыгорый, ні быў — ён асоба. Ён кінуў выклік хутару, бацьку (памятаеце, як Панцялей Пракопавіч рабаваў?), Дону, ды ці мала каму яшчэ? Выйшаў на бітву з паскудненькай мараллю, з кулацтвам, з чэрствасцю, з разбоем вайны, з разбоем звычаёвага ўплыву на душу Чалавека. I перамог.

Савецкая ўлада па чысціні сваёй ідэі, ясна ж, яму бліжэй за ўсё. Рэвалюцыя павінна перамагчы "любой цаной" (Падцёлкаў). I не "заўтра", а сёння. Павінна панаваць праўда рэвалюцыйнага гуманізму.

Грышка Мелехаў — чалавек. Чалавек, над гонарам і сумленнем якога ні ў кога няма права здзекавацца.

I якога, аднак, жорстка малолі жорны цяжкай эпохі.

Забудзецца па часе многае. Але Чалавека будуць памятаць вечна.

I Мелехаў — Чалавек з "Ціхага Дона" — будзе жыць, пакуль будуць жыць на зямлі людзі.

I пісьменнік Міхаіл Аляксандравіч Шолахаў будзе жыць, пакуль будуць жыць на зямлі людзі.

Мастаку Георгію Паплаўскаму прысуджана індыйская прэмія імя Джавахарлала Нэру. Ён адкрыў Індыю вачам беларускага гледача, а пасля "заваяваў" Індыю, сэрца Індыі сваімі рукамі, рукамі аднаго з найлепшых графікаў Беларусі (як пра аўтара карцін мы тут пра яго казаць не будзем).

Чаму так здарылася. Мне здаецца, не толькі таму, што ён талент і псіхолаг, што ён умее бачыць, а і таму, што рукам ягоным дапамагаюць ногі нястомнага падарожніка. Хаду гэтых ног адчувалі не толькі дарогі Беларусі, але і дарогі Кубы, Аўстраліі, Фінляндыі, шматлікіх іншых краін і вось, урэшце… Індыі.

Ён усё жыццё нібы шукаў сябе. Аджывалі пад яго рукой і ніколі ім не бачаныя людзі старажытнага Полацка, казачныя дзяўчынкі з мудрымі варонамі, умоўныя, але якія ж жывыя "Дзяды і бабы". І людзі Трасцянца, і партызанскія лагеры.

Ён дужа розны на гэтых шляхах. Часам гэта яму шкодзіла. Гэта розныя мастакі. Паплаўскі казачнік ("Лясны бацька"), Паплаўскі марскі ("Аснастка трала"), той, які "страшыць" ("Варатар"), суровы ў ваенных рэчах ("Брэст. 1941"), млявы ("Чэрвень"), бязмежна гаротны і пагрозны (цыкл "Трасцянец"). Я нават сяк-так, з вялікаю нацяжкай, мог бы падшукаць аналогіі. І ўсё ж паўсюль ён — гэта ён. А розны ён таму, што ўсё жыццё шукае і шукае, што нягледзячы на свае сорак тры, ён расце. І будзе расці ўсё жыццё, колькі яму яго ні адпушчана. Таму што аднастайна акадэмічным яго ўвогуле ўявіць сабе цяжка.