Уладзімір Караткевіч - Званы ў прадоннях азёр

— Год сто трыццаць назад, было ў нас семдзесят надзілоў. Як бы дзяды паўсталы з могыл, то не пазналы б. Горад, Масква.

— Прарочылі, праўда, — не адстае суседка. — Вось пташкы з жалезнымі дзюбамі. Ерапланы. А раней?

— Дзе машына пройшла — слід нюхалы. А цяпер давялося бабе і й на "Пабедзе" праехаць. А вік наш нехарошы. Войны перажылы.

— Я за свой вік шэсць перажыла. Но жыць багацей. На рыштунку [1] Рыштунак - падлога. ніхто не спіць.

— Песняў старых шкада, — і тут баба Фёкла проста аж здзіўляе і расчульвае мяне. — Ім "Лада-лада", г…, ой, прошу вас! Ну, школа іх вучыць гэтаму. Радзіво. "Ну, Тонежа-Тонежа". А як того, як жа заспявае, то ўсі бягуць, і старыя і маладыя. Усім цікава.

— Раней, як вяселле, то тры дні песнэ. Каравай ставяць — песнэ, рэжуць — песнэ. Тры дні спяваюць і ўсіх пераспяваць не могуць… Ой, заговорылася! Заговорылы вас.

Мілыя вы бабці! Куды там загаварылі. Век бы слухаў.

…Дарога па вячэрняй вёсцы. Стрэхі ў жыце. Росная, следная трава на вясковых могілках. Плеценыя платы. Вогненны, расплаўлены шафран заходу, і на ім, як цені, як ізваянні — буслы. Адзін дыбаў па вільчыку, нёс у дзюбе хлюдзінкі. Засаромеўся, угледзеўшы чужых, выпусціў і ўзляцеў. Гэты адцінак найлепшай, найбольш зацененай вуліцы ў Альшанах зваўся Шабунькі. Цяпер у яго назва: вуліца Северная. Таксама перайменаванне. Мала новых бяздумна паназываных вуліц розных там Радыятарных або Трэціх Лінейных…

Падыходзім да клуба. Дзіцёнак нейкі шчыра і з поўным даверам глядзіць на нас і паведамляе:

— А знаеце, хто ў бульбе? Каралацкія жукі.

I раптам з клуба, як праклён, як лямант, які абражае сваёю пачварнасцю гэты залаты вечар, на поўны моц дынаміка:

I сюды дайшла гэтая пошасць.

…Вячэраем з гаспадаром і гаспадыняй. Сапраўды, убачыў рэчы і перацягнуў у хату. Летні паважны дзядзька. Есць дымную бульбу з кіслым малаком і філасофствуе, і адзіны гэта паратунак пасля клубнага, як кот на страсе, няўкання і выцця.

Размова, як заўсёды сярод мужыкоў, ідзе пра палітыку, ад Пятра Першага аж да Гітлера.

— Слоўцы твае добрыя, ды работа чортава. I хаця б разложыстыя вусы былі, а то… яціт тваю пад носам. Біларусаў паўсюль прасвешчалі. У нямецкіх і іншых усякіх гарадах. Мяне вось у Быдгашчы. На нашу Беларусь, як на красыву дзеўку, усе кыдаюцца. Усього многа. Нам бы парадак. Ну, ясна, як Івана не ў морду, то ў розум не вб'е. Адно дрэнна. Так хлопец у андарак пайшоў, а так — у салдаты. Усе хлопцы ў некруткі. А дзіўкы сваю войну. Дзесяць на аднаго.

I праўда, на які д'ябал вайна, ды яшчэ ў дадатак да кепскай эстрады. Знікнуць дрэвы, і гэтыя людзі, і мова. А калі ты, такое, знікнеш з зямлі, то знікне ўсё святое на ёй.

— Ёсць у нас, ясна, і лапцявая пошта. У трыццаць дзевятым начальнік польскі бачыць, што бабы ля студне сокочуць. "Што такое?" — "Вайна!2 — "Я не чуў". Аж назаўтра, спраўжды, вайна. Но гэто нам нічого. Розуму ў нас хапала, каб і цёмнымі разумнага абдурыць. Мой дзід непісьменны быў. Усё на карбусі адмячаў. Так засечка — Івану аддаў, гэтак — Сцяпану. А разумны быў, дай бог нам з вамы. Ды вось як наш паляшук у Пятра і багатым стаў. Пятро любіў знаць, як люды думаюць. Хадзіў вон у простым. Мужык арэ. Ну і загадаў ён Пятру загадку: "Як, кажа, не одгадаеш, адпішы мне сядло". Што цару сядло? "Давай". Гэты і кажа: "Чаму ў мяне галава сівая, а вусы чорныя". Не отгадаў Пятро. А той яму: "Таму шчо на дваццаць год маладзейшыя". Пятро тую загадку самым разумным міністрам. "Мужык прыдумаў дурны". А й ёны не цямяць. А паляшук і Пятра абдурыў. Сядло тое не сядло було, а сяло на Палессі.

Адкідваецца.

— Разумныя людзі былі. Не думайтэ, шчо дурныя. I тады разумныя людзі — былі. Вось карчмар у нас з Мінска наймаў хлопцаў гарэлку вазіць. Як ні прывязуць — няпоўныя бочкі. Узмаліўся: "Хлопцы, скажыце. Нічога не будзе. Самому цекава". А яны абруч саб'юць, на тым месцы дзірачку прасвідруюць, адальюць, пасля замажуць, дый абруч на месца… Вось!.. I бочка целая, і хлопцы п'яныя… А тут настаўнік з расказаў такіх смяецца: "Не соврэменна! Не сучасна!" Каго вы саромеецеся? Адзін аднаго?

Зноў пыліць, трасецца аўтобус. З Давід-Гарадка на Пінск. Зноў гайдае нас і трасе. Але мы шчаслівыя, што нават так трапілася. Выехаць было цяжка. У поўным аўтобусе звычайныя аўтобусныя размовы.

— Шпікулянты яны…

— Я конскі доктар. Жонка мая конскі доктар. Дык што нам рабіць?..

— А от цешча хацела, каб зяць дачцэ верны быў. То ёй параілі даць яму сабачай крыві з віном. Хлопчык ягоны заўважыў, сказаў бацьку — той і замяніў на простае віно. Выпіў, яешняй заеў. Цешча з жонкай яго вачыма гіпнатызуюць. Вось той сядзеў і раптам: "Гаў!", яшчэ раз: "Гаў-гаў!" Ды на чацвярэнькі, ды за цешчай па хаце, ды на двор. Тая ледзь не анямела. Ну й перастала бабскім плёткам верыць.