Уладзімір Караткевіч - Званы ў прадоннях азёр

Ходзяць берагам старыка белыя пеўні, пушаць таполі. Мір вам!

I, аднак, ішла бяда.

У Карпатах дажджы. З Сарнаў пазванілі: вада ўзнялася раптоўна больш чым на паўтара метра і пагражае ўзняцца вышэй. Калі не здарыцца дзіва — заўтра ці паслязаўтра тут залье дарогі, і нельга будзе трапіць нават у Рубель. Залье нізкія бульбянікі, гароды, кветнікі, што толькі пачалі цвісці. Залье паплавы, і сена не будзе. Перад самым янавым днём. Няўжо зноў пагроза гэтаму дабрабыту?!

Мы вырашылі выбірацца хутчэй. Сустрэлі дзяўчат з вёскі Альшаны і пачалі распытваць: куды, як, нашто.

I ясна стала, што не дабяромся мы ўжо ні да Аздамічаў, ні да Сямігосцічаў, ні да Верасніцы. Ды мы й самі бачылі, што аўтобусы не ходзяць, а ісці 25 кіламетраў з чыгуннай цяжкой апаратурай і рэчамі немагчыма. Даводзілася толькі чакаць.

Дзве Галі з Альшан толькі ўздыхнулі:

— Пажар можна ўтушыць, воду ўтушыць няможно.

Разгаварыліся. Доўга не хацелі гаварыць імёны, але адрас альшанскага дзядзькі, што пускае начаваць, далі. Урэшце пачалося:

— Вы хто?

— Томы, Валі, Марусі… На Беларусі ўсе Марусі.

Хлопцы ўпалі ў задор і ўрэшце даведаліся: Галі.

— Дык што гэта ў вас усе — Галі?

— Угм…

— А вы, Галі замужам ці не?

— Замуж так скора выходзіць не трэба. Дзяцей народзіш, як цыганы.

— За аднакласнікаў не пойдзеш. А старэйшыя ў арміі. Пета, Коля, Ілля — усе мы трое друззя. А вы што робітэ?

— Касцюмы шукаем, дзяўчаты.

— От у нас хор быў у старых касцюмах. Картачка ёсць, як сестра была.

— Тэпэр не носім.

— Чаго так, дзяўчаты?

— А… як фараон ходзіш. Спадніцы, анучы. Летам парышся.

— Катора худзенька, пад бокі накладае.

— Хто ж гэта вас такому глупству навучыў?

— Настаўнікі ў нас з Мінска ды з Пінска самі пасмейваліся. Дужэ смяяліся з народных касцюмаў.

Але ж і настаўнікі! Без году тыдзень, як табліцу множання вывучаў, а насміхаецца з густу народа, з яго таленту. А ў дзяўчат у голасе ўсё яшчэ адценне нібыта суму.

— I хусткі яркія былі. "Амерыканкі", "шаляноўкі". Вам у Цярэблічы трэба дабірацца. Там яшчэ ўсё па-старому. Карсэткі. Шоўкавай сукенкі не знойдзеш, усё палаценка.

— То мы заўтра вас у народных касцюмах здымем. Дзе жывяце?

Абмовілася, нібыта незнарок:

- Іван Баклан мой сусед.

— Глядзіце, на слове спаймалі.

Вечар. Здымаем кветкі. Цяжкія снежныя шары півоняў, духмяныя стрэлы лубіну, ахапкі касачоў і лілей, празрыста-зялёныя аблокі гарошку. I ўсё гэта пад вялізнымі грушамі. А вокны хатак, складзены з брусоў, рахмана глядзяць праз кветкі і лістоту. Смерць, спыні сваю касу! Спыніся, сціхні, Гарынь!

У Альшанах, з іхнім вялізарным клубам, з рукавом Гарыні (на шчасце, вада пакуль не спяшалася падымацца), з дзесяткамі трыма новых будынкаў і стогадовай драўлянай царквой на цяністым цвінтары, мы перш за ўсё пайшлі шукаць Івана Баклана. Няма нікога. Побач з цудоўнай кнігарняй (мне асабліва спадабалася, што кнігагандаль заслаў туды пяць экземпляраў другога тома майго рамана і ніводнага першага тома — растаропнасць і ўменне гандляваць проста вышэй за ўсякую крытыку), — побач з гэтым магазінам убачылі хату пасярэдзіне вуліцы. Таямніцы планіроўкі. Гарод — цераз вуліцу. У ім, у нетрах канопляў, бабуля. Вочы ясныя. Твар сухі, загарэлы.

— Гарод у вас, бабця, — шкелца.

— Гарод, таварышы начальнікі, харошы.

— Ну, якія мы начальнікі?!

— Но, тады сынкі… А гарод харошы. Каноплі дзяржаве здаём. I плацяць някепска. Але ж працы…

— А дзе ж гэта Іван Баклан?

— Баклан? А хай яго качкі, хай яго.

— А што?

— Ды курэй многа паразвёў. Курэй дзяржыць многа. Спасу няма… А вы кіньце валізы ў яго на двары.

— А як жа: у яго з хаты вокан у двор няма?

— А ў нас, сынкі, не было шчэ такога, каб чужога баяцца. Кідайце. Прыйдзе, убачыць і забярэ ў хату.

Бабуся казачная. I вось мы ўрэшце і спадобіліся пасля "цыганскіх фатографаў" і "начальнікаў" простага слова "сынкі".

Кінулі рэчы, пайшлі на ганак праўлення. Пакурвалі з дзядзькамі. Размова ішла крыху насцярожаная. Пагаварылі аб повені. Як быццам хадзілі чуткі, што ўверх па рацэ жыхары скінуліся, нанялі бульдозер, і той у самым нізкім месцы берага, адкуль вада магла рынуць на паплавы і сады, змываючы ўсё, наваліў ім нізенькую дамбу. Пакуль што рака не перахваснула яе. Але як дождж будзе яшчэ, як повень яшчэ ўспыхне — тады зноў хаты, сады й кветнікі будуць у вадзе. Летняя паводка. Страшны біч! I як тады зацугляеш раку?

Раптам нехта сказаў радасна: