Яраслаў Гашак - Прыгоды ўдалага ваякі Швэйка ў сусьветную вайну

Вольнапісаны сьціх, доўга варочаўся пад коўдрай і нарэшце запытаўся:

— Вы сьпіце, таварыш?

— Ня сьпіцца, — адказаў Швэйк з свайго ложка. — Думаю…

— Пра што-ж вы думаеце, таварыш?

— Пра вялікі сярэбраны мэдаль «За храбрасьць», які атрымаў сталяр з Ваўровай вуліцы, па прозьвішчы Млічко; яму першаму з усяго палка ў самым пачатку вайны адарвала гранатай нагу. Ён атрымаў дарэмна штучную нагу і пачаўусюды фарсіць з сваім мэдалём і хваліцца, што ён самы першы інвалід у палку. Раз ён прышоў у шынок «Аполён» на Вінаградах і пачаў там сварку з разьнікамі гарадзкай разьніцы. Адзін з іх у бойцы адарваў яму нагу (штучную) і трахнуў ёю яму-ж па галаве, а потым убачыў, што нарабіў (ён ня ведаў, што нага штучная), і з перапуду абамлеў. У вучастку столяру ногу зноў прырабілі, але з таго часу яму ня міл стаў яго сярэбраны мэдаль «За храбрасьць» і ён панёс яго закладваць у лёмбард. Там яго за гэта разам за мэдалём сцапалі; і пачаліся няпрыемнасьці. Існуе нейкі там ганаровы суд для інвалідаў вялікай вайны, і гэты суд прысудзіў — адабраць у яго мэдаль і апрача таго пакінуць без нагі…

— Як-жа гэта?

— Вельмі проста. Прышлі раз да яго з нейкай камісіяй, заявілі, што ён ня варты таго, каб насіць протэзу, адшпілілі ў яго нагу і панесьлі… Вельмі таксама сьмешна выходзіць, — казаў далей Швэйк, — калі бацькі салдата атрымоўваюць паведамленьне, што сын забіты на вайне, а разам з лістом мэдаль з прыпіскаю, што вось вам за гэта мэдаль і павесьце яго на відным месцы. На Божацехавай вуліцы на Вышаградзе адзін стары, у якога забілі сына, думаў, што Вайсковае ведамства з яго зьдзекуецца, і так раззлаваўся, што павесіў мэдаль у сарціры. А сарцір у яго быў у сенцах, агульных з адным служачым у паліцыі; той данёс на яго і прышлося потым старому адказваць за дзяржаўнае злачынства.

— Адгэтуль вынікае, — сказаў вольнапісаны, — што слава выедзенага яйца ня варта. Нядаўна ў Вене выдалі «Спадарожнік вольнапісанага», і там былі зьмешчаны наступныя захапляючыя вершы:

— З прычыны таго, што за апошні час заўважаецца, што баявы дух у нашай арміі зьніжаецца, — сказаў пасьля невялікага перапынку вольнапісаны, — я прапаную сьпець пра каноніра Ябурку. Гэта падымае дух. Але прыдзецца паднапяцца, a то сярод ночы ў казармах могуць не пачуць. Таму прапаную падыксьці да дзьвярэй.

І праз хвіліну з памяшканьня арыштаваных пачуўся такі роў, што ў калідоры задрыжалі шыбы:

На дварэ пачуліся крокі і галасы.

— Гэта профос, — сказаў вольнапісаны. — А з ім падпаручнік Пэлікан, ён сягоньня дзяжурны. Я з ім знаёмы, ён афіцэр запасу, а раней быў статыстыкам у адным страхавым таварыстве. Вось у каго дастанем пакурыць. А ну, прыўдарым яшчэ раз.

I Швэйк з вольнапісаным грымнулі зноў:

Адчыніліся дзьверы, і профос, відавочна падагрэты прысутнасьцю дзяжурнага афіцэра, задзёрыста крыкнуў:

— Тут вам не зьвярынец!

— Пардон, — адказаў вольнапісаны, — тут аддзяленьне Рудольфінума [38] Былы палац імпэратара Рудольфа, у залях даваліся дабрачыннныя концэрты. Цяпер будынак парляманту. . Концэрт на карысьць засуджаных. Толькі што быў скончаны першы нумар програмы: «Сымфонія вайны».

— Ня дурэцеся, — сказаў падпаручнік Пэлікан з наўмыснай строгасьцю. — Спадзяюся, вы павінны ведаць, што ў дзесяць гадзін вам належыць ляжаць, а не рабіць гармідар. Ваш концэртны нумар на пляцы чуваць.

— Асьмелюся далажыць, пан падпаручнік, — сказаў вольнапісаны, — мы не падрыхтаваліся, як належыць, і таму, можа, выходзіць некаторая дысгармонія.

— Гэта ён робіць кожны вечар, — стараўся падбухторыць падпаручніка супроць свайго ворага профос. — І наогул трымае сябе вельмі неінтэлігентна.

— Пан падпаручнік, — сказаў вольнапісаны, — дазвольце перагаварыць з вамі адзін на адзін. Няхай профос пачакае за дзьвярыма.

Калі профос вышаў, вольнапісаны сказаў:

— Ну, гані сюды папяросы, Франта [39] Памяншальнае імя ад Францішак. … «Спорт»… А лепшага ў цябе не знашлося паводле твайго чыну. Добра, і за гэта дзякуй. Так. I запалкі.