Яраслаў Гашак - Прыгоды ўдалага ваякі Швэйка ў сусьветную вайну

Інструкцыя: як завербаваць з мясцовага насельніцтва платных інформатараў.

Інструкцыя для платных інформатараў з мясцовага насельніцтва, залічаных на службу пры жандарскім аддзяленьні.

Кожны дзень прыносіў новыя інструкцыі, настаўленьні, анкеты і распараджэньні. Завалены масай новаўвядзеньняў аўстрыйскага Міністэрства ўнутраных спраў, вахмістр Фляндэрка не ўсьпяваў адказваць і пасылаў стэрэотыпныя адказы, што ў яго ўсё ў парадку і што лёяльнасьць мясцовага насельніцтва—Іа.

Для ацэнкі лёяльнасьці насельніцтва ў дачыненьні да монархіі аўстрыйскае Міністэрства ўнутраных спраў вынайшла наступную шкалу катэгорый:

Ia Ib Ic

IIa IIb IIc

IIIa IIIb IIIc

IVa IVb IVc

Рымская чацьвёрка ў злучэньні з «а» азначала дзяржаўнага здрадніка і пятлю, у злучэньні з «b» — концэнтрацыйны лягер, а з «с» — высачыць і пасадзіць.

У пісьмовым стале жандарскага вахмістра знаходзіліся розныя анкетныя лісты і рэестры. Урад хацеў уведаць пра кожнага грамадзяніна, як ён думае пра ўладу.

Вахмістр упадаў у адчай ад гэтай літаратуры, якая бесьперапынна прыбывала кожны дзень. Кожны раз, згледзеўшы знаёмы пакет з пячаткаю «службовае», ён адчуваў біцьцё сэрца. У ночы пасьля доўгіх думак ён прыходзіў да пераконаньня, што яму не дачакацца канца вайны, што жандарская ўправа адбярэ ў яго апошнія крошкі розуму і што яму ня прыдзецца парадавацца з перамоті аўстрыйскай зброі, бо да таго часу ў яго ў галаве ня будзе хапаць шмат клёпак.

А жандарская ўправа ўсё завальвала яго запытаньнямі: чаму да гэтага часу не адказана на анкету за № 72345-721 abf-Д, як выконваецца інструкцыя за № 88992-821 (gfeh), якія практычныя вынікі настаўленьня за № 123456 (1922) blr-V? і г. д.

Мацней за ўсё дапякала яго інструкцыя пра вярбоўку сярод мясцовага насельніцтва платных даносчыкаў і інформатараў. Пераканаўшыся ў немагчымасьці завербаваць каго-небудзь з мястэчка Пуціма, дзе ўвесь народ медналобы, ён нарэшце напаў на думку ўзяць да сябе на службу вясковага пастуха-крэтына, якога звалі Петрык-Скокні, які на гэты вокліч падскокваў. Гэта быў няшчасны, пакрыўджаны прыродаю і людзьмі, вырадак, які пасьвіў за дрэнны харч і за некалькі злотаў у год вясковую жывёлу.

Вахмістр загадаў яго паклікаць і сказаў яму:

— Ведаеш, Петрык, хто такі «стары Гулякін»? [16] Пронічная мянушка Франца-Іосіфа I (Stary Prochazka). .

— М-м…

— Ня мыкай. Так завуць гасудара імпэратара. Ведаеш, хто такі гасудар імпэратар?

— Гасудал імпэлатал…

— Маладзец, Петрык! Дык зарубі сабе на носе: калі пачуеш, ходзячы па хатах абедаць, што хто-небудзь скажа, што гасудар імпэратар жывёліна ці накшталт гэтага, то ў момант прыдзеш да мяне і паведаміш. За гэта атрымаеш ад мяне дваццаць гелераў. А калі пачуеш, хто небудзь скажа, што вайну мы праграем, зноў прыдзеш да мяне і скажаш, хто гэта казаў, і зноў атрымаеш дваццаць гелераў. Але калі я даведаюся, што-ты што-небудзь утаіў, то кепска табе будзе! Зьвяжу цябе і адпраўлю ў Пісэк. А цяпер, а ну скокні! — Петрык падскочыў, а вахмістр даў яму дваццаць гелераў і, здаволены, напісаў рапарт у Акруговую жандарскую ўправу, што завербаваў інформатара.

На другі дзень да вахмістра прышоў поп і сказаў яму па сакрэту, што раніцою ён сустрэў за вёскаю Петрыка-Скокні і той яму сказаў: «Бацюска, учола пан вахмістл казаў, сто гацудал імпэлатал жывёліна, а вайну мы плаглаем. Бэ-э… Гоп!»

Пасьля гутаркі з папом вахмістр загадаў пастуха арыштаваць і потым той быў засуджаны градчанскім судом за здрадніцкія ўчынкі, надбухторваньне, абразу яго вялікасьці і за цэлы шэраг іншых злачынстваў на дванаццаць год турмы.

Петрык-Скокні на судзе трымаў сябе, як на пашы: на ўсе пытаньні бляяў па казінаму, а пасьля прачытаньня прысуду заржаў і падскочыў. За гэта ён быў пакараны ў дысцыплінарным парадку: цьвёрдая пасьцель, адзіночка і тры дні ў тыдзень на хлеб і воду.

З таго часу ў вахмістра ня было інформатара, і яму прышлося абмежавацца поліатывам: ён сам выдумаў сабе інформатара, паведаміў па інстанцыі выдуманае прозьвішча і хакім чынам павялічыў свой прыбытак на пяцьдзесят крон, якія ён прапіваў у шынку «У Ката». Пасьля дзесятага кубка яго пачынала мучыць сумленьне, і піва горкла ў яго ў роце, калі ён чуў ад суседзяў заўсёды тую-ж самую фразу: «Нешта сёньня пан вахмістр невясёлы, як-бы яму недабрыцца». Тагды ён ішоў дадому, а калі ён выходзіў, хто небудзь рабіў заўвагу: «Нашы зноў, мусіць, у Сэрбіі п… Вахмістр пугачом выглядае».

А вахмістр дома запаўняў з нуды адну з безьліччы анкет: