Не, не бяда, што, як калісьці,
Я не патраплю ўжо, відаць,
На веснавую хвалю выйсці
I па-юнацку свет вітаць.
Мне і таго зусім даволі,
Што верыць сыну родны край,
Што на бацькоўскім плодным полі
I я не лішні аратай.
I што магу за вольным плугам
Гукнуць, змахнуўшы пот з ілба:
Жывей, сябры! Не падаць духам!
Багаты плён нас дасць сяўба!
Пагорак. Лагчына. Кусты.
Кураслеп. Рачулка і мосцік.
Дарога. Усё, што калісьці,
Прыйшоўшы на свет,
У спадчыну ўзяў ён ад Бога.
Ад бацькі і маці.
Ад добрых людзей.
Усё, з чым адроду радніўся,
У чым раствараўся душою
Штодзень
I ўрэшце зусім растварыўся.
Хаджу па наўколлі,
Дзе ён сіратой
Хадзіў, заварожаны спевам —
То моладзі ў лузе,
Вяснянай парой,
То жнеяк — у жыце даспелым.
Гляджу, узіраюся...
Толькі — дарма!
Пагорак застаўся, не знеслі.
А духу паэта — не чую.
Няма!
Ні ў полі.
Ні ў долі.
Ні ў песні.
Усё, чым калісьці н сэрца гаіў
Ад скрухі, ад лёсу разгадак —
Усё абяздушыў,
Усё амярцвіў
I вытравіў мудры нашчадак.
У сорак трэцім выжылі,
Ад ран крывёй сцякаючы,
У сорак шостым выжылі,
Плуг на сабе цягаючы,
А праз паўвека, старцамі
У сытых хлеба просячы,
Надзею выжыць страцілі
Ад крыўды і ад роспачы.
Родная, мілая, любая!
Свет заімгліўся журбой.
Непагадзь страшная, лютая
Нас не мінула з табой.
З яснае пэўнасці выбіла.
Згасла вясёлка-дуга.
Вочы праменныя выпіла
Чорная скруха-туга.
Мілая, любая, родная!
Як ты далёка была!
Як, непрытульна-халодная,
Вечнасць марудна плыла!
Днямі пустьшна-вятрьістьімі
Стыла ў самоце душа,
Покуль, як лодка да прыстані,
Радасць да сэрца ішла.
Любая, родная, мілая!
Зноў я адчуў, што жыву.
Ясніцца далеч імглівая.
Свет разганяе журбу.
Холад далоняў не выстудзіў.
Сівер не выдзьмуў цяпла.
Д'ябал у Бога не высудзіў
Тое, што ты мне дала.
ПАЗІЦЫЯ
Артыкулы, выступленні, інтэрв'ю
1992—1994
"КАБ ЖА ТОЕ СЛОВА ДЫ ЛЮДЗЕЙ З'ЯДНАЛА..."
Слова на ўрачыстым вечары, прысвечаным 150-годдзю Францішка Багушэвіча 20 сакавіка 1990 г.
Гісторыя беларускай літаратуры мае адну відочную адметнасць: за нязначным выняткам лёс яе творцаў, найперш тых, што ўвасабляюць яе гонар і славу, склаўся або вельмі драматычна, або і зусім трагічна. Прычым, не толькі пры жыцці, але нярэдка і пасля смерці. Прыгадайма жыццёвы і творчы лёс геніяльнага самародка Паўлюка Багрыма, зрэзанага жандарскай касой, калі яшчэ ён быў кволым зялёным парасткам, лёс асуджаных на выгнанне Яна Чачота і Франца Савіча, Арцёма Вярыгу-Дарэўскага і Вінцэся Каратынскага, поўнае пакут, абраз і прыніжэнняў жыццё аднаго з найвялікіх нашых паэтаў і драматургаў, пачынальнікаў нацыянальнага адраджэння. Беларусі — Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, яго паслядоўнікаў, вязня Мінскай турмы Каруся Каганца і рэвалюцыянеркі-выгнанніцы Алаізы Пашкевіч-Цёткі, лёс зведзеных у магілу сухотамі паэта-дэмакрата марксісцкай арыентацыі Адама Гурыновіча — на 25-м годзе жыцця, геніяльнага лірыка і навукоўца-мысліцеля Максіма Багдановіча — на 26-м годзе жыцця, вялікага пакутніка, палымянага паэта і публіцыста Алеся Гаруна — на 33-м годзе жыцця... А затым, ужо ў савецкі перыяд нашай гісторыі, прыгадайма лёс Янкі Купалы,
Максіма Гарэцкага, Вацлава Ластоўскага, Браніслава Тарашкёвіча, Францішка Аляхновіча, Уладзіміра Жылкі, Уладзіміра Дубоўкі, Язэпа Пушчы, Уладзіміра Хадыкі, Міхася Зарэцкага, — ды хіба ж іх усіх пералічыш, іх, чые косці растрэсены па ўсёй неабсяжнай зямлі — ад Курапат да Сал аўкоў, да Калымы і У л адзівастока? Да тых, каму выпал а горкая доля пры жыцці, як правіла, лёс быў несправядлівы і пасл я смерці. Творчасць адных былана цэлыя дзесяцігодцзі выкраслена зусім — як бы яе і не было ніколі, творчасць другіх доўгі час груба нявечылася вульгарызатарамі, трактавалася так, што вялікія постаці нацыянальных геніяў ператварыліся ў нязначныя другарадныя асобы.
Апошняе датычыць і пасмяротнага літаратурнага лёсу Францішка Багушэвіча — першага сапраўды народнага беларускага паэта, чые заслугі і ў развіцці беларускай дэмакратычнай літаратуры, і ў адраджэнні беларускай народнай самасвядомасці, у станаўленні беларускай нацыі цяжка пераацаніць. Напомню, што ў пачатку 30-х гадоў пра яго творчасць пісаліся дысертацыі, у якіх ён выкрываўся, як рэакцыянер-клерыкал і буржуазны нацыяналіст, а праз чвэрць веку — выдаваліся манаграфіі, у якіх ён падаваўся ўжо заснавальнікам дэмакратычнага кірунку і крытычнага рэалізму ў беларускай літаратуры.
Читать дальше