Ніл Гілевіч - Паланэз Агінскага [Лірыка. Паэмы. 1996 – 2002]

Не ўцешаны сустрэчаю з Ваньком,
Якуб вяртаўся з восеці паніклы.
«Не верыць... I чуць што - гой самы кон,
На тыя ж самыя патраплю іклы.

Што трэба ад мяне - яму і ім?
Нашто пакліча зноў? З якое мэты
Ён «шпрэханнем» цікавіцца маім?
Сказаў: вучы! На што намёк быў гэты?

На нейкую падмогу ад мяне?
Ды быў бы рад! І сам бы далучыўся.
Але... А потым што? А па вайне?
На перасуд - на той, што не адбыўся?

Бач: не паверыў выдумцы маёй
Пра афіцэра з добраю душою.
Калі ад бомб разбегся сам канвой –
Як не ўцячы было нам без канвою?

Разбегліся і зэкі - хто куды,
На волю лёсу кінутыя вартай.
Да родных хат, у родныя куты
Панеслі боль віны невінаватай...

Не верыць... Буду, значыць, для Ванька
Закладнікам сваёй «віны» да скону.
Да самага апошняга званка –
Што я не чорт - не дакажу нікому,

Павек не скіну, як праказы знак,
Кляймо «нацдэма», «ворага народа»,
I будуць кожны раз глуміцца ўсмак –
Маўляў, нам ведама твая парода!

Мая парода?.. Ад дзядоў яна.
Ад бацькі й маці. Ад зямлі вось гэтай.
Чаму ж не ведама! Здавён-даўна
Мой род памечаны яе паметай.

Нічога ў ёй нялюдскага няма,
За што судзіць, караць і ганьбіць можна.
А вось... ледзь выбавіўся дух з ярма,
I зноў — няпэўна, страшна і трывожна.

Зноў у вачах - крывавая імжа.
Які ж ты зробіш на развілку выбар?
Налева пойдзеш - куля ці кінжал.
Направа пойдзеш - ці пятля, ці дыба...»

У гэткім скрушным роздуме Якуб
Зайшоў у двор -- зірнуў і ледзь не войкнуў:
Ля студні, абапёршыся на зруб,
Жаночы цень!.. Праз міг пазнаў ён Вольку.

Я к у б
Што гэта значыць, Волечка? Чаго
Ты тут стаіш? Што сталася, сястрыца?

В о л ь ка
Я... я цябе чакаю... З-за твайго
Здароўя болесна мне і не спіцца.
Не здаравееш ты. Ні тых харчоў,
Ні лекаў тых... На Бога ўся надзея...
А дзе ты быў? Я чула, як пайшоў,
Чакала і... Баюся за цябе я...

Я к у б
Не бойся, Волечка... А дзе я быў?
Аселіцай рашыў прайсціся крыху.
Калісь я вельмі слухаць ноч любіў
I, ходзячы, лавіць у змроку рыфму.
Нішто мяне не чаравала так,
Як жнівеньскія ночы ў нашым краі...

В о л ь к а
Якуб, ты закаханы ў свет мастак, -
За што ж цябе так злыдні пакаралі?
Ты ж у жыццё прыйшоў дзеля красы,
I дзеля радасці, і дзеля шчасця..

Я к у б
Не. Лёс паэтаў — крыж. Ва ўсе часы.
Да шчасця Бог ім не дае прычасця.
А найцяжэй і найгарчэй, чым дзе,
Паэтам жыць пад небам Беларусі,
Дзе ўвесь народ, у горы і бядзе,
Цярпець знявагу і глумленне мусіць.

В о л ь к а
Якуб, калі б цябе пачуў Мірон -
Ой узлаваўся б! Ён зусім іначай
Трактуе і падзеі нашых дзён,
І гістарычны лёс краіны нашай.

Я к у б
Мірон... Прабач, але спярша скажы:
У вас - сур'ёзна ўсё? Ці так, між іншым?
Калі сур'ёзна - то сябруй, дружы,
Адно ў размовах не дзяліся лішнім.
Бо хоць і шчыры хлопец, твой Буёк,
Але наіўны вельмі; і фанатык.
Усіх нас прывучылі за паёк
Не там, дзе трэба, бачыць вінаватых.
У Мінску ў нас адзін прафесар быў,
Мы сябравалі з ім - па самы арышт,
Дык ён усё мне паўтараць любіў:
«Таварыш воўк авечцы не таварыш».
Ён столькі мне паспеў праліць святла
На нашы беды, крыўды, мукі, страты -
Ад тых часоў, як звалі нас Літва,
I аж па Рыжскі мір, навек пракляты!..

В о л ь к а
Яго святло і на мяне ты льеш,
Ды так, што мне яго ажно замнога.
Мне аж баліць ад слоў тваіх... Але ж -
Ты адзінокі, за табой - нікога.
Народ аб іншым думае, браток,
I клопат твой наўрад ці зразумее.
Усе адным трымцяць - каб наш куток
Не зруйнавала гэта віхравея.
Дарэчы, ты ж ужо, напэўна, чуў,
Што Цвэк вярнуўся з высылкі дадому?

Я к у б
Так, чуў.

В о л ь к а
Дык вось сказаць табе хачу,
Што ён не дасць жыцця Буйку старому.
Падходзіць да таго і проста ў твар
Асклабіўся - нібы пялёхнуў варам:
«Ну што, пакамісарыў, камісар?
Дык ведай: мы цяпер пакамісарым!
Усё мне, кажа, вернеш, што забраў:
I дом, і клець, і ток, і хлеў, і восець,
Каня, карову, сем вазоў дабра,
I тры свінні, і курыц дваццаць восем!..
Усё з цябе я, кажа, спаганю!
За усё спытаю - і па поўнай мерцы!
За вывезеную ў Сібір сям'ю,
За смерць дзяцей, за вечны боль у сэрцы!..»

Я к у б
А што Адам?

В о л ь к а
А той яму: «Змітрок!
За што ты хочаш мець са мной разборку?
Я не ссылаў цябе адсюль, браток,
I ні драбка не ўзяў з твайго падворку.
Хіба не памятаеш, як было?
Прычым жа я? Ну быў я старшынёю.
Але - пасведчыць можа ўсё сяло:
Перад табой віны няма за мною!..»