Ніл Гілевіч - Паланэз Агінскага [Лірыка. Паэмы. 1996 – 2002]

В а н ё к
Пабачым, як ён ненавідзіць іх.
I як ён любіць Беларусь - пабачым.
Хто за сваіх, а хто супроць сваіх -
Праверыць лёгка метадам гарачым.
Табе заданне першае, Мірон:
У строгай тайне перадай Якубу,
Што заўтра, гэтай самаю парой,
Чакаць яго я ў гэтым схове буду.
Скажы, што ты перадаеш загад
Прадстаўнікоў улады, тут адзінай.
А іншых і не будзе тут улад, -
Як іншых зор не будзе над Радзімай.

Да восеці, на выпадак які
Неспадзяваны (не гуляць жа выйшаў),
Якуб ішоў не сцежкай напрамкі,
А ў абыход - уздоўж шарочка вішань.

Глухая ноч бязмесячнай была,
I зоры не свяцілі, нават скупа,
Зямлю і неба цемень аблягла –
Такая ж, як і на душы ў Якуба.

«Што хоча гэты міліцыянер?
Паспеў даведацца ўжо нейкім чынам,
Што я ад смерці ўцёк? I за каўнер
Рашыў схапіць мяне? Усё магчыма.

Пасля таго, што зведаў я ў турме,
Затым у лагеры, у беспрасвецці, -
Ужо не здзівіць анішто мяне:
Усё магчыма ў гэтым страшным свеце.

Любая подласць і цынізм любы,
Любое зверства і любое гадства —
Абы зламаўся чалавек, абы
Схіліць яго да здрады й рэнегацтва».

Якуб успомніў вечар той, калі
Прафесар, што любіў яго, як сына,
Дадому запрасіў, вінца наліў
I так сказаў, мілуючы вачыма:

«Мяне не сёння-заўтра забяруць,
І я хачу, каб зналі вы, мой дружа,
Што забяруць мяне - за Беларусь,
За тое, што яе кахаю дужа.

Яны забараняюць нам кахаць
Краіну-браначку. А я - кахаю!
I мне на забарону іх - начхаць!
І вы кахайце! Я вас бласлаўляю!..»

Яшчэ вяртаючыся ў інтэрнат,
Якуб пачаў складаць куплеты-строфы
I на любімы Паланэза лад
Гудзець сабе, падзахмялелы трохі.

Праз тыдзень тэкст гатовы быў, і ён
Даў развучыць яго «братам па веры» —
Праз тыдзень... А яшчэ праз колькі дзён
За ім зашчоўкнуліся гулка дзверы...

Пад восеццю, прыросшы да сцяны,
Цямнеўся цень - Ванёк чакаў Якуба.
«Што хочуць ад мяне яны? Яны!
Што ў гэтым цені? Зноў прысуд і згуба?»

В а н ё к
Здароў, Якуб! Я рад, што ты жывы.

Я к у б
Маё вам шанаванне! Я - таксама.

В а н ё к
Ты хочаш гаварыць са мной на «вы» ?

Я к у б
Так у законе вашым прадпісана.

В а н ё к
Дарэмна!.. А закон.. закон для нас
Для ўсіх адзін - і ён нелітасцівы.
Скажы перш-наперш, - я павінен знаць:
Адтуль, дзе быў, ты ўцёк ці адпусцілі?

Я к у б
Мяне прывезлі ў Мінск на перасуд,
Каб апраўдаць і вызваліць з-пад варты.
На жаль, мне не пашчасціла і тут:
На гэты раз вайна змяшала карты.
Калі пад градам куль і бомб на ўсход
Калону гналі - афіцэр канвойны,
Які рашыў пусціць нас у расход,
Пашкадаваў мяне, сказаў: «Ты вольны».
Вось і застаўся я жывым, Ванёк.
I на свабодзе нават, з Божай ласкі.

В а н ё к
Ну, ясна... Значыць, у дарозе ўцёк.
Так і сказаў бы, а не плёў мне казкі.
I чым заняцца думаеш цяпер?
Як жыць і быць і паслужыць Айчыне?

Я к у б
Пасля ўсяго, што я перацярпеў,
Мне рана думаць аб службовым чыне.
Мне хоць бы трохі страўнік падлячыць -
Каб не загнуцца. Язвай абзавёўся.
Ды і душы даць трохі адпачыць -
Сярод сваіх людзей, у роднай вёсцы...

В а н ё к
Ну што ж, лячыся. I адпачывай.
Здароўе-сіла - трэба. Набірайся!
Але й аб іншым думаць пачынай.
У выпадку чаго - са мною райся.

Я к у б
Аб чым - аб іншым? Не зусім, прабач,
Кумекаю. Глузды адбілі, мабыць.

В а н ё к
Аб тым, як можа нават і ўцякач
Радзіме памагчы адолець набрыдзь.

Я к у б
Я ўжо сказаў табе, што я не ўцёк,
А быў адпушчаны. Ну і запомні:
Калі за Беларусь аддаць жыццё
Святыя клікнуць - буду не апошні.

В а н ё к
Святых пакінем для сівых бабуль -
Няхай яны іх моляць аб ратунку.
А мы - дакуль стаіць Масква - датуль
З ёй будзем дзеяць у адным кірунку.
Ты па-нямецку «шпрэхаеш» - ці не?

Я к у б
Вучыў, але... Багаж даволі слабы.
Чамусьці «дойч» у нас быў не ў цане.
Не думалі, што ў госці прыйдуць швабы.

В а н ё к
Знайдзі падручнік і далей вучы.
Паставіш мэту - знойдзецца і цяга.
Мо прыйдзецца мне «дойчам» памагчы.

М і р о н
Які з мяне памочнік!.. Дахадзяга.

В а н ё к
Нічога, адпасешся - аджывеш.
Ну што, на першы раз, бадай, і досыць.
Праз тыдні тры прыблізна, можа й менш,
Я зноў цябе паклічу ў гэту восець.
Вайна, як бачна, будзе зацяжной,
Часовы выйгрыш на баку Адольфа.
Але мы выстаім... Ну а зімой -
Яму капцы: скапыціцца і здохне.
Бывай! Ды на замку язык трымай.
Калі, крый бог, у вёсцы загамоняць,
Што мы з табою бачыліся - знай:
Я расцашо як здраду, Занямонец.