Генрых Далідовіч - Цяпло на першацвет

— Вы хочаце Сашу бачыць? — перапытаў мяне высокі няголены мужчына.— Вунь тэлевізар глядзяць.

Я глянуў у другую палавіну хаты: на крэслах, пасцелях, на падлозе сядзела больш дзесятка падлеткаў i аж вішчалі ад нейкага дэтэктыва.

— Бяда адна — гэтыя тэлевізары,— сказала гаспадыня.— Сядзяць i сядзяць ля яго, як пачне ісці пра гэтых танкістаў ды сабаку, то гора адно: паўвёскі збягаецца, так падлогу стопчуць, што пасля не дамыцца, зубамі не аддзярэш.

— Хлопцы, вы вучылі ўрокі? — спытаў я.

Дзеці паўгіналі галовы i маўчалі, пазіралі адзін на аднаго i пасміхаліся.

— З вамі ж настаўнік гаворыць,— павысіў голас мужчына, падышоў i выключыў тэлевізар.— Вы зрабілі ўрокі? А ты? — звярнуўся ён да сына.

Сын апусціў галаву, дзеці ўсхапіліся i вышмыгнулі з хаты.

— Думаеце, вучыцца пойдуць? Засядуць у некага другога,— сказала жанчына.— Дзень i ноч глядзелі б. Вось i наш бальшун дзень у хакей гуляе, а вечарам тэлевізар глядзіць, калі ён вучыць, не ведаю. Спытаю калі, дык ён адказвае мне: а нам сёння нічога не задавалі. Я сабе i думаю: што цяпер за настаўнікі, што нічога дзецям дадому не задаюць?

— Не задаюць, Саша? — спытаў я.

— Задаюць,— чырванеючы, прызнаўся мой сямікласнік.

— Во, хораша,— перакрывіў яго бацька.— Роўны ca мною, а абы-што робіш. Пэўна, многа двоек маеш?

Я паказаў паперку з ацэнкамі сына.

— Ай-яй-яй! Колькі двоек! — аж здзівіўся бацька.— Ды за што я цябе кармлю? Ведаеце, я на ферме раблю, днямі дома не бываю. Прыйду — спяць ужо, іду на работу — то ж яшчэ спяць. Вось ён i робіць, што хоча. Я колькі разоў гаварыў: будзеш трактарыстам, бензінам пахнуць. Дык ён мне адказвае: «А я не буду таптацца ў гразі i зямлёю пэцкацца — паеду на завод, буду асфальтаванымі тратуарамі хадзіць»,— «А хто ж вас, гэткіх гарадскіх, карміць будзе,— пытаю,— бульбы, мукі, капусты хто вам дасць?» Маўчыць, зямлі яму не трэба. Во якая цяпер маладзёж!

— А я, помню, скончыла перад вайною чатыры класы, хацела ісці далей, але бацькі не пусцілі, дык колькі я паплакала,— успомніла гаспадыня. — Ды хіба тады было так вучыцца, як цяпер? Ці тое людзі мелі?

— Не хоча, дык i не трэба,— сказаў бацька,— адумаецца некалі, за локаць сябе ўкусіць.

...Шасцікласнік Пеця быў не «мой» вучань, але ён уцякаў з маіх урокаў, зусім не прыходзіў у школу, з-за яго мяне дырэктар папікаў, i я рашыў зайсці i да яго бацькоў. Зайшоўшы, адразу даведаўся, што ў яго няма бацькі — недзе «сабакам сена косіць». Маці пабедавала, што яе зусім не слухае, звязаўся з дрэннай кампаніяй, калі яна пачне крычаць, то збяжыць куды ці замкнецца i не пусціць яе у хату. Пастаіць тады ці пасядзіць у суседзяў, а пасля просіцца, каб упусціў. I ў школу, калі дасць грошай ці паабяцае што, то ходзіць, калі не дасць, чаго хоча, то не ідзе.

Пеці дома не было, а я вельмі хацеў яго ўбачыць, я сеў так, каб мяне не было відаць з двара i стаў чакаць вучня, слухаючы расказы яго маці.

Сядзеў я доўга, аж надакучыла ўжо. Думаў, што i не дачакаюся, як пачуў скрып снегу, а пасля i сам Пеця бразнуў дзвярамі i зайшоў у хату. Убачыў мяне — i анежывеў.

— Што, сынок, сорамна стала? — жаласна спытала маці.— Мне самой сорамна, як настаўнік усё пра цябе расказаў.

— Ты зрабіў назаўтра ўрокі? — спытаў я.

— Не,— апусціў галаву Пеця.

— Малайчына! — сказаў я.— Добра думаеш пра сябе i пра старасць маці. Але правядзі мяне, а то позна, яшчэ заблуджуся я.

— Правядзі, сынок, настаўніка,— папрасіла гаспадыня.

Мы выйшлі ў сенцы; калі Пеця адчыніў дзверы з сянец, я прытрымаў яго, падышоў упрытык i прыціснуў яго да сцяны, другою рукою падціснуў яму бараду. Пеця прыпыніўся, аж перастаў дыхаць ад нечаканасці.

— Калі ты, малец, будзеш уцякаць з маіх урокаў, а то i зусім не хадзіць у школу,— расцягваючы, знарочыста цвёрдым, страшным голасам сказаў я,— то я цябе ў міліцыю завязу. А то i ў дзіцячую калонію. Зразумеў?

Пеця не мог вымавіць ад неспадзявання i слова, толькi лыпаў вачыма.

— Ясна? — перапытаў я.— Будзеш хадзіць у школу?

— Буду,— прашаптаў ён.

— Глядзі, капітан! — сказаў я, падняў яго, страсянуў i апусціў на зямлю.— I каб матку шанаваў, а не здзекаваўся з яе. Ясна?

— Ясна,— сказаў разгублена Пеця.

— Як мяне завуць?

— Павел Мікалаевіч.

— Помні гэта,— я адпусціў яго, а сам выскачыў на двор...

Сцямнела, пашарэла светлая палоска на захадзе, як i шэрым, з мноствам зорак было неба, толькі там, дзе ярка свяціў месяц, неба здавалася блакітным i чыстым. Убачыў я гэта i ўспомніў, што трэба цяпер зайсці да Ларысы: даўно ўжо не быў у яе.