Генрых Далідовіч - Цяпло на першацвет

— Раз такі вундэркінд, то чаму трапіў у васьмігодку, а не ў аспірантуру ці дзесяцігодку? — спытала яна.

— Работа ці пасада, дзе робіць чалавек, не заўсёды бывае меркай яго інтэлекту,— стрымана адказаў я.

— Я не літаратар, але дам зараз колькі пытанняў, на якія ты ніколі не адкажаш.

Я ўбачыў, што Міхась Рыгоравіч рад быў пасмяяцца з мяне: дырэктарам школы марыў быць ён.

— Хто такі Анры Бэйль? — спытала Святлана Міхайлаўна; усе прыціхлі, каб хто ведаў, то ўжо сказаў бы, але ўсе маўчалі.

— Гэта Стэндаль,— спакойна адказаў я.

— Сэмюэл Клеменс? — Святлана Міхайлаўна аж прылегла на стол.

— Марк Твен,— зноў адказаў я.

A Міхась Рыгоравіч, каб ніхто не бачыў, паціснуў мне пад сталом руку.

— Не так удала ты адказаў, як я ўдала падабрала пытанні...

— Усё ясна,— сказаў я.— Скажыце цяпер вы: што такое літаратура?

— Якая літаратура? — Святлана Міхайлаўна чакала, відаць, не такога запытання, а цяжэйшага.

— Мастацкая.

— Дзіцячыя пытанні. Вершы ды раманы. Я, мой мілы вундэркінд, i сама пішу, i крыху лепш за нашых сённяшніх пісьменнікаў,— кіўнула яна мне, але я зразумеў, што мяне знелюбіла.— Я яшчэ друкавацца буду, многім падатру нос, над маімі творамі плакаць будуць. Хто цяпер пісаць умее?

— Ты пакуль што нам агарод паднімі, біялогію добра вядзі, дацягні да пенсіі, тады ўжо ў пісьменнікі ідзі,— сказаў Іван Сямёнавіч.

— А вы не яхіднічайце, я ім падатру нос.

— Падцірайце, падцірайце,— сказаў Іван Сямёнавіч,— толькі не перастарайцеся,— усміхнуўся, падняўся, развітаўся i пайшоў са сваёю жонкаю дамоў.

— Стары дэмагог! — калі дырэктар добра адышоўся, сказала пра яго Святлана Міхайлаўна.— Ён акасцянеў ужо, даўно завучанымі словамі гаворыць. Я з ім яшчэ счаплюся. Гэта ён вас у кулаку ўсіх трымае, кіруе, як хоча, а я не дамся, буду рабіць, як захачу.

Такое пра дырэктара я пачуў упершышо. Дзе тут жарт, дзе тут праўда?

— О, наш дырэктар — чмель. У яго ядавіты талент іроніі, талент пацяшацца з чалавека,— сказаў Міхась Рыгоравіч.

Дзяўчаты, відаць, не хацелі болей слухаць такія размовы, сабраліся i пабеглі дамоў. Як ix ні прасілі пабыць яшчэ тут, яны не засталіся.

— Козы! — скрывілася Святлана Міхайлаўна,— ім не школа, а хлопцы ў галаве.

— Наш Павел Мікалаевіч нарасхоп тут,— усміхнуўся Міхась Рыгоравіч,— ён адзін халасцяк, a дзяўчат во колькі...

— Не cпi,— сказала Святлана Міхайлаўна.— Калі не п'еш, не курыш — то мужчына яшчэ, калі баб не любіш — то ўжо не мужчына.

Падняўся i Алесь Трахімавіч, сказаў, што баліць сэрца, болей не можа заставацца, пойдзе прымаць валяр'янку. Падняўся i я, Міхась Рыгоравіч мяне не пускаў, затрымліваў, але я яго не паслухаў.

— Ну, што вы, Алесь Трахімавіч, думаеце пра новую настаўніцу? — спытаў я, калі мы выйшлі ca сталовай.

— Toe думаю, што думаюць другія,— сказаў стары настаўнік.— Год колькі ў нас вучыў дзяцей бібліятэкар, які прыехаў да нас з горада, каб пенсія была большая... Школа ад раёна далёкая, дарогі дрэнныя, праверак мала бывае, i вось ix прысылаюць сюды.

— Таварышы, паведамляю «незвычайную навіну»: да нас едзе рэвізор! — сабраўшы ўсіх настаўнікаў на вялікім перапынку, сказаў трагічным голасам Іван Сямёнавіч.— Я не жартую i не мудрагельствую. Нас будзе правяраць камісія аблана, у тым ліку i грозны Дубкоў. Нікому не спаць, не есці, але зрабіць усюды парадак. Праверка гэта ў тры гады бывае, i ад таго, як мы да яе падрыхтуемся, будзе залежаць, што пра нас будуць гаварыць на некалькі год уперад.

Іван Сямёнавіч стаў пералічваць, што трэба зрабіць: каму — замяніць старыя вучнёўскія сшыткі на новыя, запоўніць добра журналы, пісаць вялікія планы...

— Мы не толькі настаўнікі, але i прапагандысты,— пасля сказаў ён i пералічыў, каму пайсці на якую ферму, прачытаць які даклад ці выпусціць баявы лісток.— Словам, уражанне мы павінны зрабіць самае найлепшае, паказаць, што хоць i жывём у маленькай i далёкай школе, але стараемся, i ніхто не павінен з камісіяй спрачацца, гаварыць: «Так, так, пастараемся ўлічыць, выправіць».

— Іван Сямёнавіч, я нядаўна быў на свінагадоўчай ферме, чытаў даклад,— сказаў я.

— Дык добра. Цяпер схадзіце ў кароўнік.

— Але, Іван Сямёнавіч, ці ёсць сёння сэнс ісці на ферму, поле i чытаць людзям газету, калі ў нас даўно няма непісьменнасці? — запярэчыў я.— Гэта некалі настаўнік мог запасціся газетнымі выразкамі, i яго не толькi б слухалі, але яшчэ i здзіўляліся б: адкуль што бярэцца? Цяпер у кожнай сям'і людзі з сярэдняй адукацыяй маюць газеты, радыё, тэлевізар...