Генрых Далідовіч - Цяпло на першацвет

Не паспеў я выйсці з вёскі, падысці да лесу, як ужо прамок, набраў у туфлі гразі, запэцкаў штаны. Калі прыйшоў у лес i мяне тут ніхто не мог бачыць, я пабег.

Я бег i лічыў, за колькі часу я магу дабрацца ў горад. Выходзіла, што за чатыры гадзіны. Пасля я пакаяўся, што не папрасіў у каго веласіпеда, дзе сцежкаю, дзе полем усё ж хутчэй дабраўся б, як пехатою.

За лесам мяне пачала даганяць машына; калі аглянуўся, я пазнаў «лятучку». Я не стаў чакаць яе, заспяшаў подбегай, сышоў з дарогі на сцежку.

— Сядайце,— дагнаўшы, шафёр адчыніў дзверцы i паклікаў мяне.

Я нібы не чуў.

— Сядайце, не злуйцеся,— гаварыў шафёр.— Цяпер машын не будзе, прайшлі ўжо ўсе.

— Дзякую,— сказаў я.— Давязіце хоць бульбу.

— Ладна там выступаць,— не выцерпеў гаспадарнік,— садзіся, пакуль бяру, а то пяшком будзеш перці ўсю дарогу. Ганарлівец мне знайшоўся.

— Гэта мы ў райкоме ўстановім сёння, хто з нас ганарлівец, а хто...— ад крыўды я не мог сказаць тое, што думаў.

— Ён яшчэ палохае. Едзь. Чуеш, я табе гавару: едзь! — крыкнуў Бурдзей, i машына сарвалася, хутка паехала. Я таксама пабег, спяшаўся датуль, пакуль не самлелі ногі. Стаміўшыся, пайшоў спакойна, аддыхваўся.

За паваротам, за дробным алешнікам, зноў убачыў «лятучку». Яна засела ў гразі i буксавала. Яе папіхаў i сам гаспадарнік, i тыя шчасліўцы, якіх ён узяў ля канторы ў будку.

— Пракляў нас, халера,— усміхнуўся Бурдзей.— Але шпарыш добра, як алімпіец!

Я не стаў слухаць яго, пайшоў далей, ішоў многа, пакуль не па-дабраў мяне трактар «Беларусь». Малады прыгожы хлопец прыпыніўся, запрасіў пад'ехаць, i я палез на прычэп, нагружаны дровамі. Так i даехаў да горада, вымак, накалаціўся ад холаду. У ваенкамаце маёр, як i трэба было чакаць, адчытаў за спазненне.

Але я не пакрыўдзіўся, быў вельмі рады, што паспеў, што прайшоў камісію. Каторым тут жа далі позвы ў войска, мне пакуль што не далі, сказалі ехаць дамоў, працаваць i чакаць.

Дамоў мне таксама пашчаслівіла крыху пад'ехаць — падабраў на сваім «казле» дырэктар суседняга саўгаса, а з палавіну дарогі прыйшлося праперці пеша. Вымак, прагаладаўся. Адчуваў, што гэтая дарога так мне не абыдзецца: балела галава, трэсла, ужо не мог пацягнуць носам...

— Вы яшчэ не тое ўбачыце,— пасміхаўся назаўтра Іван Сямёнавіч, калі я расказаў у настаўніцкай пра сваю ўчарашнюю паездку ў горад.— Усіх тутэйшых шафёраў i трактарыстаў я вучыў у школе, але рэдка каторы з ix дроў ці сена прывязе, калі пляшкі не паставіш. А вы ж ix не вучылі.

— Дык дзяцей іхніх вучу,— сказаў я, шморгаючы носам: усё-такі ўчора я добра прастудзіўся.

— Вы за гэта грошы маеце — лічаць яны, хоць за грошы можна па-рознаму рабіць,— сказаў Іван Сямёнавіч.

— Веска цяпер разумная, на ўсё глядзіць цвяроза,— сказаў Міхась Рыгоравіч,— шануе не так талковага чалавека, як «патрэбнага»... Настаўніку звычайна i каня ў апошнюю чаргу даюць бульбу пасадзіць ці выбраць, i траву горшую на лузе выбіраюць.

— Яшчэ вось чаму настаўніку цяжка рабіць,— загаварыў Алесь Трахімавіч.— Вы, мусіць, амаль штодня чытаеце ў газетах, слухаеце па радыё, бачыце па тэлебачанню пра даярак, ткачых, шафёраў, аднагодкаў Паўла Мікалаевіча ці Ларысы Іванаўны. Гэта вельмі добра, што ў нас шануюць рабочых людзей. Але ці часта вы бачылі, каб хвалілі, узнагародзілі медалём ці ордэнам настаўнікаў ў дваццаць тры ці ў дваццаць пяць, а то i трыццаць год? А рабочых людзей у гэтыя гады ўжо ўзнагароджваюць, бачаць, i гэта крыўдзіць маладога настаўніка: дзесяць гадоў ён вучыўся ў школе, пяць — у інстытуце, цяпер стараецца, аддае ўсе сілы, дае добрыя ўрокі, а працу яго мала хто бачыць, калі не лічыць казённых заўваг інспектара.

— З гэтым я згодзен,— сказаў Іван Сямёнавіч.— Бывае так, што вядомасць, прызнанне працы, заслуг прыходзіць да настаўніка, калі ён пастарэе, дажыве да юбілею. У горадзе яшчэ больш бачаць яго работу, a ў нас, на вёсцы, настаўнік знаходзіць прызнанне выслугай год...

— Колькі ў нашай школе рабіла моладзь, як яны стараліся, давалі такія добрыя ўрокі, працавалі год, два ці тры i — уцякалі, ішлі ў райком, газету, міліцыю,— сказаў Алесь Трахімавіч,— Якую ўсё-такі самаадданасць, ахвярнасць трэба мець маладому настаўніку!

— Вось чаму адны настаўнікі папрацуюць у школе i ўцякаюць, другія — б'юцца сумленна i свету не бачаць, a трэція — робяць сабе паціху, напаўсілы ды грабуць капейку,— уставіла слова Вольга Піліпаўна.

— Да гэтага даводзіць вось што,— сказаў Алесь Трахімавіч, i я здзівіўся, што ён так сёння разгаварыўся.— Зразумець i ацаніць працу той жа даяркі ці агранома проста — яна ясна бачыцца ў літрах малака, у цэнтнерах зерня. Усё, чаго яны дабіліся, можна ўбачыць, узважыць. А хто вымерае, узважыць вось тыя цудоўныя якасці — дабрату, патрыятызм,— скажам, Паўла Мікалаевіча, якія ён дае вучням на ўроку літаратуры? A дзеці ж паразумнеюць, падабрэюць, i ад гэтага некалі будзе вялікая карысць. A настаўнік, як i тая даярка, стараўся, рабіў...