Анатоль Вярцінскі - Высокае неба ідэала

Пра яго настрой, вясновы і восеньскі («Для мяне сум — гэта роздум аб нечым. А табе як даводзіцца сумаваць?»).

Пра яго рукі, якія так многа ўмеюць і так многа робяць:

Пра яго сэрца, якое можна лёгка пакрыўдзіць, лёгка параніць (і тады «сэрца плача наўзрыд, як дзіця малое»), якое часам «разрываецца... ў прадчуванні бяды» і ў той жа час можа быць мужным і цвёрдым, якое настойліва вядзе сваю «справядлівую вайну».

Словам, пра чалавека. Пра людское наша жыццё. Ці, як гаворыць сам аўтар:

Той, хто сочыць за самай маладой нашай паэзіяй, ужо, вядома, здагадаўся, аб якой кнізе, аб чыёй «песні» ідзе гаворка. Гаворка ідзе пра першы зборнік вершаў Рамана Тармолы «Асколкі і росы».

Адкрываецца зборнік вершам «Справядлівая вайна». Гэта, відаць, не выпадкова. Што да мяне асабіста, то менавіта па гэтым вершы я (а я тут, відаць, не выключэнне) пазнаёміўся з Тармолам як паэтам. Чытаў я і да гэтага некаторыя яго вершы. Але яны не рабілі асаблівага ўражання, не запаміналіся. А вось верш «Справядлівая вайна» зрабіў уражанне. Не кояшаму, магчыма, ён спадабаецца. (Прызнаюся, не ўсё прымаю і я ў ім, як і ў некаторых іншых вершах Тармолы.) Але запомніцца ён, напэўна, кожнаму, хто любіць паэзію! Запомніцца сваёй навізной.

Кожнага маладога, яшчэ малавопытнага паэта, які бярэцца пісаць верш пра вяспу, падсцерагае небяспека: або збіцца на штамп, на вытаптаную сцяжынку, альбо задаволіцца каляндарнай адпіскай, або напісаць параўнаўча неблагую пейзажную замалёўку. Раману Тармолу ўдалося абысці ўсе гэтыя «небяспечныя мясціны». Ён па-свойму павярнуў тэму, па-свойму ў новым, нечаканым ракурсе апаэтызаваў вясну. І ў выніку верш перарастае рамкі звычайнай пейзажнай замалёўкі, набывае больш глыбокі змест, значнае ідэйна-грамадскае гучанне.

Верш «Справядлівая вайна», бадай, характэрны для зборніка «Асколкі і росы». І ў другіх сваіх вершах, у прыватнасці, у такіх, як «Песню слухаем...», «Сонца ўзышло над зямлёй...», «Лес», «Зялёнае сонца», «Летні дзень», «Веснавыя замаразкі», Тармола звяртаецца да таго ж прыёму — збліжае рознапланавыя рэчы і з'явы, напрыклад, з'явы прыроды і з'явы маральнага, сацыяльнага раду, прыводзячы іх да агульнага «назоўніка» — вобраза. Вось, да прыкладу, верш «Лес», які вельмі блізкі па сваёй вобразнай фактуры да верша «Справядлівая вайна». Крумкач, які «на яліну стромкую ўзлез і каркае: ка-р-р-р, ка-р-р-р...», нагадаў аўтару фашыста,

Не ведаю, наколькі трывалая тут сувязь-кладка паміж крумкачом і фашыстам, але далей знойдзены вобраз развіваецца паслядоўна і пераканаўча:

Няцяжка здагадацца, што размова ў гэтых радках ідзе не толькі пра лес, а і пра нешта іншае — пра чалавечую еднасць, пра вечнасць зямнога жыцця.

Мы часта ўжываем выразы «вобразнае асэнсаванне», «вобразна мысліць» і гэтак жа часта скажаем альбо падмяняем гэтыя паняцці. Па-першае, акцэнтуем увагу толькі на першым слове гэтай формулы («вобразнае», «вобразна») і забываем, такім чынам, тую істотную акалічнасць, што мысленне і вобразнасць, думка паэта, ідэя верша і яго вобраз — гэта нешта непарыўна цэлае, арганічна адзінае. Па-другое, часта зводзім вобразнасць да метафары, да тропа, а то, што яшчэ горш, да эфектнага параўнання, да трапнага слоўца. Між тым, роля і прызначэнне вобраза намнога большыя. Калі мы гаворым, што паэт павінен мысліць вобразамі, што верш павінен несці пэўную думку, то мы мусім ісці далей і прызнаць, што вобразнасць непарыўна звязана з мысленнем паэта, з пафасам і ідэйным зместам верша.

Лепшым вершам Тармолы якраз і ўласціва тая сапраўдная вобразнасць, калі вобраз узнікае сінхронна з задумай, з галоўнай думкай верша і калі яны потым ідуць побач: ідэя арганізуе і асвятляе вобраз, а вобраз праяўляе і ўвасабляе ідэю.