Анатоль Вярцінскі - Высокае неба ідэала

Здавалася б, што перажытае павінна было б падламіць героя верша ці — што яшчэ горш — азлобіць яго, пасеяць у сэрцы глыбокую крыўду на свет і людзей. Ды не. Ён толькі яшчэ больш стаў цаніць цяпло сапраўднай дружбы.

Гэтае вось разуменне, што трэба ісці не ад людзей, а да людзей, усведамленне свайго абавязку перад людзьмі — характэрная якасць станоўчага героя лепшых новых твораў. І ён, гэты герой, імкнецца рабіць дабро, гатовы працаваць на карысць агульнай справы, змагацца. Такія, як мы помнім, героі раманаў «Сэрца па далоні» І. Шамякіна і «Вайна пад стрэхамі» А. Адамовіча, такія героі твораў Я. Брыля, М. Лобана, А. Марціновіча, І. Пташнікава, Б. Сачанкі. Такі Янка Сітоў — герой аповесці А. Асіпенкі «Абжыты кут», — чалавек другога пакалення і ўзросту. Ён, учарашні дзесяцікласнік, па сутнасці, толькі яшчэ пачынае жыць, толькі пачынае, як ён кажа сам, задумвацца пад сэнсам жыцця. І хоць ён бачыць вакол сябе яшчэ нямала благіх людзей, несправядлівасці, несумленнасці, няшчырасці, і хоць у самым пачатку самастойнага жыцця ён сутыкаецца з першымі нягодамі і няўдачамі, ён не пазбываецца веры ў лепшае. І яшчэ ён пачынае ўсведамляць, што сэнс жыцця трэба шукаць у жыцці другіх, у працы, у змаганні. І ён займае сваё месца ў страі. «Апякаючы ногі аб расу, бягу на брыгадны двор. Там, да тоўстага сука векавечнай ліпы, прывязаны вагонны буфер. Па ім ляжыць тоўсты кавалак жалеза. Хапаю яго ў рукі і з усяе сілы б'ю аб буфер. Над Зарэччам плывуць у ранішняй цішы звонкія гукі «блям-блям-блям».

Званю я хутчэй таму, каб упэўніцца, што я ўжо прачнуўся, што для мяне настае дзень, поўны беганіны, клопатаў, а яшчэ таму, каб адчуць: я — брыгадзір».

Гэты ўрывак з аповесці — апавяданне ў ёй вядзецца ад першай асобы — добра перадае настрой героя, яго, так сказаць, жыццёвы тонус. Вобраз Янкі Сітова можна, мне здаецца, з поўным правам аднесці ў актыў нашай прозы, прысвечанай сённяшняй вёсцы, яе людзям.

Аповесць Васіля Быкава «Альпійская балада» заканчваецца пісьмом італьянкі Джуліі Навелі, якое адрасавана родным і знаёмым героя аповесці Івана Цярэшкі. «Конечно, — піша Джулія (піша на рускай мове, якую яна ведае), — вы не забыли то страшное время в Европе — черную ночь человечества, когда, приходя зачастую в отчаяние, тысячами умирали люди. Одни, уходя из жизни, принимали смерть как благословенное освобождение от мук, уготованных им фашизмом — это давало им силы достойно встретить финал и не преступить совести. Другие же в героическом единоборстве сами ставили смерть на колени, являя человечеству высокий образец мужества, и погибали, удивляя даже врагов, которые, побеждая, не чувствовали удовлетворения — столь относительной была их победа.

Таким человеком оказался ваш соотечественник Иван Терешко, с которым воля провидения свела меня на трудных путях неравной борьбы и утрат...»

Заканчваецца пісьмо словамі: «С благодарением всем — родившим, воспитавшим и знавшим Человека, истинно русского по доброте и достойного восхищения в своем муннестве. Спасибо, спасибо за все».

Пісьмо гэтае, як і ўся аповесць, — плён творчай фантазіі пісьменніка. Але аповесць — твор праўдзівы. Да таго ж, мы знаем цяпер, як многія нашы без вестак прапаўшыя суайчыннікі, нашы землякі сапраўды змагаліся ў лагерах смерці, у атрадах італьянскіх, югаслаўскіх, французскіх партызан. І, можна быць, таму пісьмо італьянкі Джуліі ўспрымаеш не проста як праўду мастацкую, а як жывы чалавечы дакумент. І, можа, таму чытаеш яго з асаблівым пачуццём, з камячком у горле і з гордасцю за свайго, можна быць, аднавяскоўца, за свайго суайчынніка — «достойного восхищения в своем мужестве».

У вялікай барацьбе за новы свет, за Мір, Працу, Роўнасць, Свабоду, Братэрства і Шчасце народаў вырастаюць новыя людзі.

Людзі, пра якіх трэба сказаць, што ў іх жыве Ленін.

Людзі, якія становяцца героямі аповесцей і паэм. Людзі, за якімі будучае — у жыцці і ў літаратуры.

1964

Гэта ўжо амаль правіла: пасля таго як паэт выдасць свой першы зборнік, ён на нейкі час змаўкае (у сэнсе — не друкуецца), перажывае, так сказаць, перыяд «міжкніжжа». Відаць, асэнсоўвае першы этап і развітваецца, як развітваюцца з дзяцінствам ці юнацтвам, са сваімі першымі вершамі, відаць, рыхтуецца да новага, больш складанага этапа, якім з'яўляецца другая кніга. Такая ж падрыхтоўка патрабуе пэўнага часу — гэта як зборы ў дарогу, цяжкасці якой ужо нейкім чынам разведаны.