Янка Брыль - Пішу як жыву [Аповесць, апавяданні, мініяцюры, эсэ]

Дзён за тры перад Новым годам пяцікласнік прыйшоў са школы з яловымі лапкамі. Наламанымі з тых незвычайных елачак, якія растуць каля гмаху, што так нядаўна быў у горадзе самым галоўным. Маці-настаўніца, калі ён пахваліўся ўдачай, жахнулася, пачала ўшчуваць, павучаць. Ды ён:

— A самі яны — што? Народ абакралі, a ў ix няможна?..

Такое ў хлопца, вядома ж, з гутарак з сябрукамі. Дух часу.

У купэ цягніка Мінск — Талін з намі ехала маладзенькая пара з малою дзяўчынкай. Мама сама яшчэ з міла-дзіцячым выразам твару, інтэлігентная. Тата зусім спартсмен, клапатлівы i ветлівы. А маленькая Маша — наогул адна пацеха.

Спачатку яна, знябыўшыся раннім выездам ад бабулі, паспала, тады паснедала i занялася лялькай. А потым на калідоры, у расчыненых дзвярах купэ з'явіўся хлопчык, таксама беленькі, яшчэ меншы за Машу. Яна пачала з ім з таго, што ўзяла ды мяўкнула. Раз i яшчэ раз: «Мяяў!..» А ён толькі глядзіць... I я не вытрымаў: «А ты скажы гаў-гаў!» I тут ён не проста паслухаўся — ён зусім стаў сабачкам. Пуц на калені, ручкамі падпёрся i залівіста забрахаў. Маша — сваё. Перамяў — перабрэх.

А мы — i ў купэ, i ў калідоры — засмяяліся. Хто дарослы, а хто i стары.

Вавёрачка перабегла мне паркавую дарожку i нібы нырнула пад зялёны ўжо адкос, да раўчука паміж дрэвамі. З пукатага, прыгожа апарэнчанага мосціка на яе там глядзелі, хто стаяў дагэтуль i хто спыніўся, i дзеці i дарослыя. Збочыў туды i я.

Упершыню так цікава ўбачылася — як яна, казачна мілае стварэнне, — смела, спакойна, усмак піла ваду, якая нібы i не была нядаўна пад лёдам, а так сабе цячэ ды цячэ ў маладзенькай траве.

Муха сядзела на шыбіне ў пакоі, а за акном птушка прысела на чорным ізаляваным провадзе тэлеантэны, заўважыла спажыву i кінулася на яе, стукнуўшыся дзюбікам i воллейкам у шкло!..

Пакуль малыя, што забаўляліся воддаль на падлозе, уцямілі мой расказ пра гэтую забаўную памылку, птушка апынулася ў шкляной пастцы. Адна створка акна адчынена, госця ўляцела i разгубілася паміж знадворнай i ўнутранай рамамі, не здагадалася вярнуцца праз адчыненую створку, а пачала шалпатацца ў пісклівым адчаі, біцца аб шкло. Я дастаў яе, дзіўна маленькую, на сорам мой невядомую, жаўтлява-шэрую з лімонным воллейкам, i патрымаў у вялікіх далонях. Унучка папрасіла даць ёй, каб выпусціла яна, бо яна ж першая папрасіла! З малое ручкі малая птушка i паляцела шчасліва ў акно, a дзяўчынка ад радасці захацела на мае калені. Унук згадзіўся i на гэта, ён у нас спакайнейшы.

I тут я расказаў малым два вершы, што ў памяці маёй жывуць з дзяцінства. Адзін, так сказаць, з пазакласнага чытання дома, «Птичка» з вялізнага тады для мяне аднатомніка Пушкіна. Другі са школьнай чытанкі, яго мы дэкламавалі на ўроках роднай граматы, рэдкіх у вясковай школцы дваццатых «крэсавых» гадоў, — «Добрыя дзеці» Гаруна.

Дзве назаўсёды хвалюючыя канцоўкі:

I другая, яшчэ прасцейшая ў сваёй нявольніцкай глыбокай шчырасці:

З вялікай вёскі, каля якое наша дача, жонка прывезла прывітанне. Ад бабы Мышкі, якой ужо восемдзесят сёмы, увесь маёнтак — старэнькая хата, маленькая пенсія i трохі курэй, што, дзякуй Богу, добра нясуцца. Дачнікі разбіраюць i гарадскія, што прыязджаюць да бацькоў.

«Прывет Антонавічу!» — так i чую зямляцкі голас — цераз прадвесне, зіму i восень, колькі там не былося. Яшчэ ўсё бадзёры голас, прыязны, хоць гэтулькі ж перажылося, напрацавалася, нагаравалася. А звыш усяго — не так даўно адзіны сын, што жыў таксама ў гора дзе, богведама чаму рукі на сябе налажыў... А ёй усё жыві. 1 жыве. Вось толькі рука баліць, не хоча правіцца. Была ў мястэчку. Туды аўтобусам, a ўжо адтуль ён узяў ды не пайшоў. Чакала, чакала, а тады пехатой. Падумаеш — пятнаццаць кіламетраў! Лесам дарога, дый вецер паддзімае ззаду. «Рукі за сраку залажыла ды іду сабе, іду... Але ж надзьмула, ліха яму, у руку!..»

Вось так. А то б i нішто сабе. Няхай толькі рука паправіцца.

Гэта ўжо я — ад сябе.

Сын з бацькам, гарадскі i вясковы, нібыта казырацца адзін перад другім сваёй «мужчынскай» шорсткасцю. Сустракаюцца рэдка i ніколі не абдымуцца пры спатканні ці развітанні. Хоць такое i вельмі патрэбна старому, нямогламу ды самотнаму бацьку.