Янка Брыль - Пішу як жыву [Аповесць, апавяданні, мініяцюры, эсэ]

Маладая наіўнасць (ці як тут сказаць?) i рызыка, небяспека, на якую ішлося, цяпер часамі, у горкія хвіліны разлікаў з мінулым, успрымаюцца як палёгка. У іншых краінах, скажам, у Польшчы, такое лічылася i лічыцца таксама барацьбой...

Тыя даўнія запісы планаў i творчых разваг пераглядаў я ўчора не так сабе.

«Птушкі i гнёзды» даваліся мне нялёгка, не з адйаго прыступу, i шлях ад рукапісу да кнігі, цераз часопісную публікацыю, быў такі, што часамі сумота бярэ. Не толькі ад успаміну пра цяжкасці вымушаных «дапрацовак», але i пра страты, якія панесены, якія трэба было б, наколькі мага, вярнуць, паправіць.

Вясною семдзесят трэцяга, у іншым свеце, пасля шматлюднага мітынгу гамбургскіх абаронцаў міру, мне прыгадалася, як Валодзя Караткевіч гаварыў «з грубаватай шчырасцю», што свой раман пасля публікацыі ў «Полымі» я для кнігі пагоршыў. «Пакуль што не бачу гэтага», — напісана-надрукавана мною. A ўжо тым часам пачынаю i задумвацца... Алесь Адамовіч пісаў, а гаварыў мне яшчэ выразней, што ў кніжным варыянце рамана, паддаючыся рознага часу рэдактарам, я перастараўся з «рэвізіяй» сваіх юнацкіх талстоўска-пацыфісцкіх поглядаў.

Ох, рэдактары, цэнзары, крытыкі!.. А перш за ус.ё — дакор самому сабе: залішне легка я ішоў на тыя «дапрацоўкі». Была, вядома, i ўпар. тасць у адстойванні свайго, аднак было яе, відаць, замала. A быў жа яшчэ i давер да шчырасці, кампетэнтнасці некаторых сяброў, таксама ў нечым i залішні...

Аповесці «На Быстранцы» i «Апошняя сустрэча» абедзве з нялёгкім лесам, добра-такі прыпс.аваныя рэдактарамі i самім аўтарам, я давёў да жадання ладу для чатырохтомніка, у шэсцьдзесят шостым. «Птушкі i гнёзды», апроч самай першай «рэдактуры», двойчы яшчэ з асаблівым стараннем скубліся ў рускіх выданнях: у семдзесят чацвёртым, няхай сабе ў цэйтноце «застойнага перыяду», а то ж i праз дзесяць гадоў, што асабліва прыкра, бо перад самым прыходам палёгкі з правам на большую свабоду слова. I вось трэба правіць, вяртаць панесеныя страты. I так няпроста гэта — блытацца ў варыянтах, з не заўсёды надежным, найбольш дакладным бачаннем i цэлага, i «дробязей», са страхам перад новымі стратамі...

А тут яшчэ час ад часу вяртаецца думка, што, можа, яно i найлепш было б — не раман, а жывыя, непасрэдныя ўспаміны?..

Як думалася тады ўжо, цэлае, немалое жыццё таму назад, калі я, у тыя чыста, шчасліва хвалюючыя раніцы i ночы майго свабоднага ўступлення ў найраднеі.шы свет, аказваецца, ведаў, у чым мая слабасць, a ў чым большая пэўнасць.

Кніга, якую цяпер раблю, у якую пішу i гэта, па сутнасці, можна сказаць, пачалася тады. I тое, што я вярнуўся да даўняй задумы з большай яснасцю, з большай тэматычнай шырынёй i з адпаведным правам на падвядзенне вынікаў, сёння пераклікаецца са зразумелым ужо i тады, з блізкім ужо i на пачатку «прожил жизнь и сознайся».

Дарэчы, у тым запісе сорак другога года выказванні Льва Мікалаевіча я прыводзіў з розных прачытаных кніг. Потым я тое «сознайся» замяніў чамусьці на «расскажи». Магчыма, так яно ў Яго гучала ў іншым месцы. Буду рады сустрэць гэта недзе яшчэ раз, у адзіна дакладным гучанні. Што справы ў галоўным не зменіць.

А цяпер, яшчэ раз дарэчы, прыемна было купіць нядаўна кнігу ўспамінаў Пабла Нэруды з іменна такой змястоўнай, «талстоўскай» назвай: «Прызнаюся: я жыў».

«Кожны памірае сам-насам» (ням.).

Святло з Усходу (лац.).