Янка Брыль - Пішу як жыву [Аповесць, апавяданні, мініяцюры, эсэ]

Яшчэ раз пра нашу гару на гасцінцы, за вёскай.

Веска ніжнім канцом адыходзіла ад гасцінца, а чым далей угару, то ўсё ішла да яго бліжэй. Адтуль, з вастрыні таго кліна, уніз, па загароддзі бегла сцежка, па якой хадзілі найбольш на могілкі. Цяпер усё тут забудавана i замест сцежкі вуліца. А тады каля сцежкі быў толькі нізкі зрубік крыніцы. На ват i там, так высока — крыніца? Нас, малых, такое не здзіўляла, як не здзіўляе нічога, што ёсць, бо ёсць яно,i ўсё. Сцежка жыла вясной, улетку, увосень, a зімой яе не пратоптвалі, бо i на могілкі хадзілася па вёсцы. Толькі тая сцяжынка, што збоку, ад крыніцы ў бліжэйшыя двары, была i зімою хаджалая. А замест большай сцежкі, з вострага кліна далека ўніз, на ніжэйшыя загуменні ды загароддзі, снежная неруш — вечар такі надыходзіў — праразалася палазамі саней. Тых вялікіх, што называюцца ляснымі.

Сані гэтыя, адняўшы аглоблі, пастронкам усцягвалі на rapy дарослыя дзецюкі. На сані ix валілася, i наўздоўж, i наўпоперак, колысі ўлезе i яшчэ трохі больш. Разагнаўшыся на працавітых, слізкіх палазах, сані ад цяжару яшчэ мацней шыбавалі з гары ў даліну, каб там недзе збочыць без рулявога ў сумёт або з маху перавярнуцца пад які адкос. Вясёлая гурба з крыкам ды рогатам валілася ў снег. Усгавалі, асцепваліся, а то i не, біліся ў снежкі або закурвалі, а тады зноў цягнулі свае лясныя на rapy. Каб зноў — ці поцемку, калі ў адлігу, ці ў пагодлівую ноч пад зоркамі, а лепш пры месяцы адчуць асалоду лёту.

Нам, падшыванцам, не ўдавалася пачапіцца на тыя сані, нас адкідалі, бо месца i так не хапала. Зрэшты, у нас было сваё — ці «козачкі», якія, калі возяць драўніну, падстаўляюцца пад доўгі хвост дзеравякі, то адмысловыя самаробныя санкі, то лыжы, таксама сваёй работы.

Я рос нароўні са сваім пляменнікам, Віліціным Мішам, старэйшым за мяне на паўгода. Разам пасвілі, хадзілі ў школу, кавалерылі, нават у польскае войска нас узялі ў адзін дзень i ў адну часць, разам i ваявалі, i ў палоне былі, i партызанілі пасля ўцёкаў. Усё ў свой час. А на сваім чатырнаццатым годзе мы зблізіліся найбольш. Праўда, найбліжэйшым у мяне быў Міша, брат, але тады ён вучыўся ў наваградскай гімназіі, i вось мы сталі на той час бліжэй, чым было ў нас раней, з другім Мішам, які мяне дзядзькам, вядома, калі i называў, дык толькі жартуючы. Не перашкаджала нам i тое, што, крыху больш, чым я, распусны ды гультаяваты, Minia яшчэ ў загорскай школе адстаў ад мяне на клас.

Нешта зімой, ён шасці-, я сямікласнік, мы раптам — бывае ж яно i так — вырашылі як след падцягнудца з вучобай., Школа — школай, а будзем i дома падвучвацца. Распрацавалі план заняткаў, амаль па ўсіх прадметах, апроч «закону божага», але абавязкова з урокам гімнастыкі, у канцы i кожны дзень.

Спачатку энтузіязму, а потым настойлівасці хапіла дзён на некалькі. Потым мы спакваля пачалі ашукваць самі сябе. Гімнастыка з канца заняткаў стала пераносіцца на пачатак, першы раз толькі на спробу, потым з угаворам, што «на гадзінку, не больш», i нарэшце яна, наша гімнастыка, не толькі выбралася наперад, але i выцесніла ўсё іншае.

Бо ўся яна была проста паходам з лыжамі на могілкі.

Яны ў нас за гасцінцам, на схіле той самай гары. Адтуль на поўдзень — зверху, у разлогую даліну, аж да маёнтачка пана Лісіцкага, распасціраўся бязмежны, некрануты снег. Сюды ніхто не прыходзіў ні з санямі, ні з санкамі, ні з лыжамі. I таму трохі, што могліцы, дзе прыцемкам i сцішнавата, асабліва падшпаркам. А мы не баяліся, i нас гэта прыўздымала ў сваіх вачах. Дый на той наш «вучэбны» час лепш было заставацца адным.

Зрэшты, якая там патрэбна матэматыка, фізіка, шпрэхен зі дойч, калі так здорава ляціцца ўніз, потым ідзецца, потна i радасна, зноў угару, i адтуль... Да цямна ці да зорак i месяца, пры якіх — яшчэ i яшчэ раз, да шчаслівай, бясконца шчаслівай стомы!..

Падумаўшы, дык жа нічога ні асаблівага, ні надзвычайнага ні ў той кульбе з аўтобуса, ні ў той пагоні за мамай, ні ў самаробных падлеткавых лыжах — тым больш. У кожнага свае ўспаміны. Яшчэ i не такія, цікавейшыя, страшнейшыя...

Але ж пішу я не за кожнага, не за ўсіх — за самога сябе. Няхай сабе будзе, што старасць гэта — жывейшае вяртанне да найпершых успамінаў, няхай нават i сентыментальнасць, у нечым, сям-там. Але ж i просяцца яны, i добра бачацца, i паўтараюцца час ад часу — тыя іскрынкі, калі на тое пайшло, дык, можа, i найсвятлейшага, найсапраўднейшага чалавечага шчасця.

Накрышыць цыбулі, паліць алеем, найлепш — канапляным, i даць пастаяць. Пасаліўшы, вядома. А то i адразу можна на стол. Якая смака та! Аднак назаўтра, калі цыбуля размякне, выдыхае горыч i пасаладзее — яшчэ смачней.