Севярын Квяткоўскі: Фрашкі да пляшкі

— Дзьве кавы і шклянку соку. Дадаю:

— Шклянка — гэта стакан. А цётка, абурана:

— Разумею, ня зь вёскі!”

Гісторыя ад Уладзімера Цэсьлера, якую мне распавёў музыка джазбэнду “Apple Tea” Аляксандар Сапега.

Менск, канец 1980-х. У Траецкім працуе “Карчма Старавіленская”, адна зь першых, дзе гатуюць каву па-турэцку. Сінія прыходзяць на гарэлку, інцелягенты на каву (і гарэлку). За стойкай бару вельмі строгая цётка, якая на ўсіх гыркае, незалежна ад выгляду і выбару напою: “Вам чыво? Эй ты, курыць запрэшчэно! Так, цібе ужэ хваціт” і да т. п.

І вось, аднойчы заходзіць інцелягенцік, стаіць, мнецца. Бармэнка пытаецца:

— Мужчына, вам чыво?

— Ээ… Мне, калі ласка, філіжанку кавы.

Прысутныя сьціхлі, інтуітыўна ўвабраўшы галовы ў плечы. Павісла паўза. Бармэнка набрала паветра ў грудзі, выдыхнула і ціха запыталася:

— З цукрам?

Зьміцер Бартосік распавёў, як рабіў рэпартаж пра вёску Аляхновічы Маладэчанскага раёну. Пытаецца ў выхавацелькі дзіцячага садка, маўляў, а ці ведаюць дзеткі дзядулю Леніна? Выхавацелька са скрухай: “Не, ня ведаюць. Затое ведаюць дзядзьку Лукашэнку!” “А вы іх у нацыянальным духу выхоўваеце, беларускую мову вучыце?” — “Канечне! Яны ўжо нават ведаюць, што такое “хадзіць на дыбачках”.

А вось гісторыя ад наведніка сайту Litara.net АЖ:

“Вядомы ў Віцебску дзеяч Юрась Сьцяпанаў трапіў на легендарны сэмінар у Шчэцын “Dziennikarzy dla rozwoju społeczeństwa demokratycznego na Białorusi” . Цяжка яму было там у першыя дні: група падабралася маласьвядомая, па-беларуску размаўляла хіба палова народу. Аднак Юрась не губляў надзеі to make things better і з імпэтам сапраўднага нацыяналіста пачаў выхоўваць самых маладых удзельнікаў сэмінару (старэйшых перарабляць было бессэнсоўна).

Спачатку маладыя журналісцкія паросткі гадоў сямнаццаці — такіх на сэмінары было чалавекі тры — папросту зь Юрася зьдзекаваліся. Аднак пасьля таго, як аднойчы на просьбу падаць чаю той адказаў, што чаю няма, але ёсьць гарбата, вырашылі, што беларускую мову ўсё ж трэба падвучыць. Хаця б для таго, каб за абедам доўга не чакаць, пакуль табе чаю пададуць.

Першае слова, якое засвоілі паросткі, было слова “вычварэнец”. Яно настолькі прыйшлося даспадобы, што зграйка хлопцаў і дзяўчат бегала за Юрасём і крычэла яму: “Вычварэнец, вычварэнец!” Юрась жа толькі з замілаваньнем прамаўляў:

— Дзякуй богу, хоць адно беларускае слова будзеце актыўна ўжываць!”

P. S. У наступныя дні лексыкон маладых журналісцкіх паросткаў папоўніўся таксама словамі “вар’ят” і “ёлупень”. Вядома ж, гэтыя мілагучныя эпітэты таксама даставаліся выключна Юрасю Сьцяпанаву.

Я ведаю і выкарыстоўваю беларускую лацінку, як клясычную, гэтак інтэрнэтаўскую. (З“x” і “zh” замест клясычных “ch” і “ž”.) Блукаючы ў беларускім cеціве, не магу прызвычаіцца, што “сьвядомыя беларусы” пішуць лацінкай згодна з правіламі ангельскай, францускай, нямецкай альбо гішпанскай мовы — хто якую вучыў у школе.

Неяк сустрэў адрас www.hramy.com, які выявіўся не рэсурсам аматараў бухануць, а сайтам “Нашы касьцёлы”, бо слова ў назьве значыла ня “грамы”, а “храмы”.

Аднойчы быў на відэарэтраспэкцыі пэрформансаў Алеся Пушкіна. Перад паказам Пушкін уручыў запрашэньне. Я ўзяў у рукі. Алесь запытаўся, што ня так на картцы? Я не заўважыў. Сусед падказаў. На каляровай картцы было напісана: “ЗАПРАШЭНЬННЕ”.

Значыць, Пушкін пісаў гэтак для тых, хто гэтаксама чытае.

Значыць, усё ОКьК.

У сярэдзіне 1990-х бачу ў дзяржшапіку надпіс на цэньніку: “Вадарод ананаса”. А за цэньнікам паўлітровая пляшка. Прыгледзеўся да этыкеткі: “Напітак газіраваны “Водар ананаса”.

Але аддамо належнае тым, хто ня фыркае ў адказ на тваю беларускую мову, а спрабуе правільна зразумець тваю думку.

Ілона Ўрбановіч-Саўка: “Зьвяртаюся да прадавачкі ў шапіку:

— Скажыце, калі ласка, ці ёсьць у вас насоўкі?

— Что?.. Презервативов нету”.

Надзея Аўсіевіч: “Павяла свайго сына ў менскі ЦЮГ. Дзея спэктаклю разгортвалася вакол згубленага ў лесе парасона. Перад намі таксама сядзяць маці з маленькім сынам. Сын пытаецца:

— Мама, что такое парасон?

— Парасон? Это ж по-белорусски “поросенок”.

Экспэрымэнтуючы ў 1995 годзе ў Кіеве зь беларускай мовай, я замаўляў сабе “кубачак кавы, калі ласка” ды ўжываў усялякія іншыя слоўцы. Мяне не дзівіла, што мяне разумеюць. Мяне дзівіла, што іх нічога не дзівіла. Пазьней я зрабіў адну выснову, якую пацьвердзіў знаёмец Павал Батуеў — ён распавёў гісторыю пра сваё вяртаньне з Данбасу.