Сяргей Грахоўскі - Дзве аповесці

Вера ішла ў школу агародамі па сцежцы, пратаптанай дзетдомаўскімі вучнямі. На душы было легка i добра, што бліжэй пазнаёмілася з мілаю дзяўчынай. Бачыла яе i раней, a сысціся неяк адразу не магла. Гаварылі ў настаўніцкай, на калідоры пра агульных вучняў, пра адзнакі, паводзіны, а пра сябе — ні слова. А тут адразу перайшлі на «ты». Вось i сяброўка будзе.

I зноў успомніўся Аляксей. Гэта ж ён параіў схадзіць у дзіцячы дом. Можа, цяпер не такая патрэба будзе ў ім? Калі што, Марына параіць, паможа. Але зноў захацелася ўбачыць яго абветраны твар, зазірнуць у добрыя стомленыя вочы, адчуць цеплыню яго шурпатых рук.

Да званка яшчэ было далека. Каля круглай, акаванай чорнаю бляхаю грубкі тэхнічка вязала маленькую панчошку. Цікаў гадзіннік, ад сонца i снегу ў настаўніцкай было асабліва светла. Яна ўпершыню здалася такою ўтульнаю i ціхаю. Вера прывыкла да старое сасновае канапы з выцертаю фарбаю, да чырвонага настольніка з чарнільнымі плямамі, што нагадвалі то Чорнае мора, то абрысы Афрыкі, то вялікага васьмінога. Вера перакінулася некалькімі словамі з цёткаю Мінадораю, паклала на завучаў столік план работы драмгуртка i ўзялася за сшыткі.

— Каму гэта вы ўляпілі двойку? — ад печы спытала Мінадора.— Распісвацца, дзякуй яму, Анатоль Паўлавіч навучыў. Кажа, школьнаму работніку няможна ў ведамасці крыжыкі стаўляць. А па руцэ пазнаваць, што каму ставяць, даўно налаўчылася. Праўда, як толькі нанялася сюды, ніяк не разбірала на гэтым гадзінніку палачкі i крыжыкі. Ну i званіла як папала — то раней адпушчу, то пераседзяць. Цяпер ве-едаю,— устала, падаткнула пад хустачку прысоленыя сівізной валасы, паглядзела на гадзіннік, нешта пашаптала i пайшла званіць.

На калідоры затупалі, забегалі, загулі дзеці. У настаўніцкую дзяжурныя прыносілі табліцы, глобус. Вярталіся настаўнікі: з указкамі, журналамі, крэйдай, віталіся з Верай Рыгораўнай, толькі Наталля Іванаўна загаварыла з Соф'яй Міхайлаўнай i не заўважыла яе.

Анатоль Паўлавіч разгарнуў скрутак шпалераў i паказваў усім, як здорава Тартынскі намаляваў карту Кіеўскай Русі i надпісы зрабіў славянскімі літарамі.

— Канечне, дырэктара баіцца,— заныла Аўдоцця Мітрафанаўна,— a ў мяне ён усю дошку заляпіў папяровымі ашмёткамі. Толькі нахілішся над журналам — лясь, лясь. Падхопішся, а ён так сядзіць, што i не падумаеш. I ўсе яго абараияюць. Артыст. От каго ў дрг.змгурток трэба.

— Ён i будзе ў нас за мастака,— адказала Вера Рыгораўна i зірнула на завуча.

— Вы што, Вера Рыгораўна, мудрэй нічога прыдумаць не маглі? Трэба ж дадумацца ставіць нейкага «Змея Гарыныча»! Да свята трэба патрыятычная п'еса, рэвалюцыйныя, а тут на табе — змей.

— Гэта i ёсць патрыятычная. Дабро перамагае зло,— спакойна адказала Вера.— Пачытайце i пераканаецеся. A іншых п'ес пакуль што няма. Вось адзін зборнічак казак.— І яна паклала на стол тоненькую сінюю кніжачку.

— Вы дарэмна, Наталля Іванаўна,— умяшаўся дырэктар,— сапраўды, рэч патрыятычная. Адсек савецкі народ галаву фашысцкаму змею, а там, як яго, ну, гэты самы Кажамяка сілу рускую ўвасабляе. Толькі як вы, Вера Рыгораўна, усё гэта зробіце? Ну, змея скажам?

Вера адразу ажывілася:

— Калі вельмі захочам, зробім. Думаю, што атрымаецца. Сёння хачу правесці першую рэпетыцыю.

— Нельга! — адсекла Наталля Іванаўна.

— Чаму нельга?

— Субота. Лазні напальваюць. Пара было б ведаць.

Вера ўспомніла, што тут у суботу не праводзяцца ні сходы, ні пасяджэнні, нават у раскладзе меней урокаў. А з паўдня з кожнае лазні валіць густы дым, гаспадыні цягаюць ваду i дровы, здымаюць з гарышчаў венікі.

Пра лазню яна падумала з пакутаю i страхам. Але нідзе не дзенешся — Трахімаўна зацягне.

Празвінеў званок. Хутка прабягалі ўрокі. Веры ўсё не хапала часу — хацелася яшчэ нешта прачытаць, расказаць, шчыра пагаварыць з вучнямі. У суботу нават скарачаліся перапынкі — кожны спяшаўся. Толькі Веры не было куды бегчы. Яна знарок затрымалася ў класе i прыйшла ў настаўніцкую, калі там заставаўся адзін дырэктар. Ён з раніцы да ночы прападаў у школе: чытаў, пісаў планы, складаў справаздачы ў райана. Кватараваў ён i сталаваўся ў бабкі Марчыхі.

Доўга тая не хацела выносіць бажнічку з яго баковачкі: «Не замінае табе, Паўлавіч, i есці не просіць. Спрадвеку вісела, няхай сабе вісіць». Як ні тлумачыў, што дырэктару нягожа, каб над галавою віселі абразы, а яна сваё: «Не павуты, не з'ядуць. У мяне, вунь, i так цэлы кут. Гэтым i месца няма. А тут жа i Мікалайцудатворац i Ягоры Пабеданосец. Ха-а-рошыя багі! Пацярпі, прывыкнеш. За імі я i зёлкі трымаю — карэнні-марэнні, чаромхавую кару, рамонкі, маліну сушаную. Барані божа, каб спатрэбілася, a калі што якое — жывот хопіць ці ў грудзях часам закладзе — пап'еш, i як рукою здыме».