Генрых Далідовіч - На новы парог

— Перабольшваеце вы, Уладзімір Пятровіч, як і заўсёды...— сказала Ларыса.

— Не перабольшваю. Не думайце, я ўсё разумею. Адчуваю: ваш Павел Мікалаевіч задаволены. Бо ён дырэктар, кіраўнік. Ён мае ўладу, славу. Але ж усе не могуць быць дырэктарамі, завучамі. Бо такіх пасад мала. Значыць, усе астатнія павінны ўвесь свой век працаваць без павышэння па службе. Можа, хто і згодзен на гэта, можа, хто і ўлюбёны ў сваю працу, не зважае на ўсякія жыццёвыя калізіі, на кар'еру, але я, кажу, пакутую. Адчуваю: не магу ўсё сваё жыццё вадзіцца з дзеткамі, корпацца ў іхніх сшытках, як крот у зямлі, быць радавым і радавым членам калектыву, бачыць, што на мяне ніхто не зважае ў вёсцы...

Ларыса ўсміхнулася, кіўнула ад здзіўлення галавою.

— Скажаце: нашто ўсё гэта? Пасады, слава, павага? — ухмыльнуўся Сліж,— Можна, маўляў, пражыць і без гэтага. Можна. Але нялёгка жыць, калі адчуваеш: ты маленькі чалавек. Нічога не значыш. Бяспраўны. Скажаце: я тое-сёе маю. Плату, машыну, кватэру, сувязі. Але ці меў бы я што, каб мая Ніна не працавала ў магазіне? Не, не меў бы. З-за яе толькі да мяне цягнуцца. Каб не яна, каб не магазін, дык на мяне ніхто і не зважаў бы. Ні ў лазню, ні на гулянку не запрасіў бы. Як цяпер вось не запрашаюць Лілію Іосіфаўну ці Акаловіча... У мяне іншая жылка моцная — арганізатарская, дзелавая. Я з радасцю пакінуў бы настаўніцкую няўдзячную работу і змяніў бы яе на іншую. Стаў бы, да слова, гаспадарнікам ці, як сказаць больш салідны, намеснікам дырэктара школы па гаспадарчай частцы. Намеснікам! — падняў уверх палец.

Ларыса аж выпрасталася, падняла на лоб бровы: жартуе?

— Праўду кажу. І запаветную,— бачачы яе здзіўленне, усміхнуўся Сліж.— Гатоў хоць сёння змяніць сваю прафесію.

— Думаеце, у рабоце гаспадарніка знойдзеце большае задавальненне?

— Канечне! — падняў галаву Сліж.— На першы погляд, праца гаспадарніка сціплая. Але ж у яго руках машына, трактар, выдатны гарод, сад, кветнік.— Прыплюшчыў вочкі.— А хіба гэта мала? Хіба няма тут дзе разгарнуцца? — Прыблізіўся, зашаптаў.— Ды пры мне ўсё гэта дасць вялікі даход. І школе, і... Пры мне, даю слова, вы на сваёй уласнай машыне скора будзеце ездзіць... Ну, каб не перарываўся педагагічны стаж, магу ўзяць гадзін пяць-шэсць. Ну, як?

Адчула: не, сапраўды не жартуе. Усё абдумаў. І даўно ўжо. І сёння гаворыць праўду: кепскі ён настаўнік, спраўны даставала і прадавала. Найменш цяпер думае пра школу, больш спраўляе свае асабістыя клопаты — кожны дзень, лічы, нешта некаму то дастае, то прадае, то штосьці ў кагосьці купляе. Ва ўсякім разе, лепш ведае, што робіцца ў тутэйшым магазіне, чым тое, што адбываецца ў школе. І гэта яшчэ не ўсё. Сліж яшчэ і нейкі ўсясільны. Забяруць у якога шафёра за парушэнні правы — той ідзе да Сліжа. Зловяць каго на браканьерстве — зноў той ідзе да Сліжа. І Сліж усіх выратоўвае, усім памагае. За вялікую плату, кажуць.

— Адным словам, вы, Уладзімір Пятровіч, задумалі стаць нейкім школьным бізнесменам?

— У добрым сэнсе гэтага слова.

— А вы падумалі, што скажа на гэта райана? Настаўнік з вышэйшай адукацыяй — і раптам гаспадарнік!

— Намеснік дырэктара па гаспадарчай частцы! — усміхаючыся, паправіў Сліж.— Павел Мікалаевіч скажа адно слова — і райана з усім пагодзіцца. А я, як і два завучы, змагу заходзіць у кабінет вашага шаноўнага Паўла Мікалаевіча ў любы час. Намеснік ёсць намеснік! Ён бліжэй да кіраўніка, чым кожны настаўнік, і сам, лічы, кіраўнік... І пры гальштуку, пры капелюшы буду хадзіць. Не ўзяў некалі Павел Мікалаевіч мяне за завуча, аддаў перавагу жанчыне, Ліліі Іосіфаўне, дык няхай цяпер зверне на мяне належную ўвагу. Яшчэ раз скажу: школе ад гэтага горш не будзе. Пры мне ўсё — майстэрня, гарод, сад, кветнік, сталоўка, інтэрнат, машына, трактар — будзе як трэба. У мяне процьма ўсюды сяброў, такія сувязі, якіх у вас не было і не будзе. Я ўсё магу дастаць. Ад іголкі да машыны. Вось і вам мог бы цяпер замежную мэблю, самы новы халадзільнік, каляровы тэлевізар знайсці, але ж вы заўсёды не хочаце маёй помачы, будзеце браць шырпатрэб. А я такія сабе гарнітурчыкі прывязу, што ўсе аж ахнуць... А вы будзьце сабе на здароўе сціплыя! Які толк з вашай сціпласці? Дзівакі вы, дзівакі! Гэткі і ў Міланьскай школе гарод, сад мелі, тут такая школа пад назіркам Паўла Мікалаевіча будавалася, такія сумы праз яго рукі праходзілі — можна ж было нажыцца дык нажыцца! А вы? Павел Мікалаевіч у просценькім касцюмчыку як хадзіў пяць гадоў назад, дык і цяпер ходзіць, вы толькі адзін залаты пярсцёнак маеце. І то вунь аж калі прыдбалі! А мая Ніна сем — і не такіх, а нашмат даражэйшых! — пярсцёнкаў мае, не саромеецца смяяцца на поўны рот! Бо ў яе залатых зубоў палавіну! Адным словам, не ўмееце жыць... Вось неўзабаве будзе ў школе важны семінар. Наедзе шмат важных людзей. Семінар, канечне, трэба добра правесці. На ўзроўні, як кажуць. Але ж трэба і пра іншае падумаць. Пра добры абед. Вы ж дасце яго ў школьнай сталоўцы. Капуста, катлеткі, пюрэ, кампот... Не раз жа ўжо так было... А хіба так трэба? Не, даражэнькія. Трэба, кажу, і пыл добра ў вочы пусціць, і людзей прыняць як след. Прыедуць жа яны і з вобласці і з раёна. Усе цяпер стамляюцца на рабоце, дома, дык кожны думае: з'езджу ў вёску, падыхаю свежым паветрам, адпачну... І трэба падбаць, каб людзі добры настрой мелі і з выдатным настроем адгэтуль паехалі, каб гэтую сваю паездку праз гады ўспаміналі. А што трэба для гэтага зрабіць? Мала! Рыбалачку, паляванне, стол добры наладзіць ды і ў сумку кожнаму, што трэба, варта даць. Лaсяцінкі, рыбкі, грыбкоў, сальца і мясца. Цяпер усе любяць натуральнае, вясковае... Вось тады і помніць будуць, тады і аддзякуюць. І словам добрым, і ўзнагародай Паўлу Мікалаевічу... А вы... Наіўныя вы яшчэ людзі...