Генрых Далідовіч - На новы парог

«Увесь у бацьку. І пастава, і хада. І той жа так ходзіць: апусціць галаву і махае-махае праваю рукою. І хутка ідзе, як заведзены. Але во дзіва! З сынамі быў я маўклівы. Нават суровы. Мала калі гаварыў з імі, браў на рукі, больш крычаў. Дык Анця аж злавалася: ну за што ты іх не любіш? Але хіба я не любіў дзяцей сваіх? Любіў. Але не ўмеў з імі паводзіцца. Дык вот, можа, і з-за гэтага, як і кожны дзед, цягнуся да ўнука... Як не было яго тут, дык месца сабе знайсці не мог...»

Мінулі зялёнае, асвечанае досыць ужо высакаватым сонцам поле. Вымкнуліся на высокі груд. Яшчэ гэтаксама зялёны — з маладою, свежай травой.

Прайшлі ля навязанага Вольчынага цяляці. Яно ўжо ляжала, паклаўшы галоўку на бачок. Каля яго зумкаў ранні авадзень.

Пайшлі поплеч. Цяпер ён пайшоў павольней. Нешта пад весну надта пачалі млець ногі.

— Дзед, а чаму мы жывём у Налібаках, а ты не?— запытаў Юрка.

— Чаму вы жывяце, дык папытай пра гэта ў маці і ў бацькі,— усміхнуўся Гаптар.

— Мама кажа, што прыехалі, каб лепей жыць.

— Ну дык чаго ты тады пытаешся ў мяне?

— А чаму ты, дзед, не едзеш да нас?

— А мне і тут добра. Стары дуб любіць сваё месца, дзе ён глыбока пусціў карані...

— І я хачу жыць з табою і з бабаю.

— А што ж цябе сюды цягне?

— Там рэчкі няма, лес далёка. Ды мама нікуды з двара і не пускае. Там цябе няма і бабы...

— Затое там школа блізка. І не абы-якая. А дзесяцігодка!

— А я магу адгэтуль у Пруды хадзіць. З Казікам і са Стасікам.

— Іх жа дзядзька Альфонс кожную раніцу вядзе праз лес і кожны вечар спатыкае каля Прудоў. Ды і ў Прудах толькі васьмігодка...

— А ты мяне будзеш падводзіць.

— Стары я ўжо, унук, гэтулькі хадзіць. Ногі баляць. Жыві ўжо лепш у Налібаках, а сюды на канікулы прыязджай. Добра?

— Добра,— ціха адказаў Юрка.

Прайшлі крыху моўчкі.

— Дзед, а адкуль паявіліся неба, рэчка, людзі? — зноў, як і раніцай, прычапіўся Юрка.— Ты казаў: потым раскажаш.

— Запытай лепш у маці ці ў бацькі,— усміхнуўся Гаптар.— Яны ўсё ж дзесяць класаў кончылі. А я і палавіны таго не маю. Ды вучыўся калі!

— Ды яны не хочуць гаварыць, кажуць: адчапіся, няма калі табе казкі расказваць...

— У бацькоў, так сказаць, заўсёды няма часу на дзяцей...

— А ты, дзед, усё ведаеш...

— Каб жа ўсё! Не ўсё, унук. Многа ў чым і я ніяк не разбяруся... Многа ў чым... Ведаю толькі адно: чалавек рана ці позна ўсё ж стараецца ва ўсім разабрацца... І хоча па-свойму свет перабудаваць...

І замоўк.

Юрка гэтаксама маўчаў. Можа, усяго і не зразумеў.

Увайшлі ў алешнік. Ціхі і задумлівы. Нейкі нерэальна зямны. Можа, і ад таго, што дагэтуль незямныя былі думкі — недзе высока луналі.

— Ну што ўнурыўся, унук? — Гаптар прыгарнуў малога да сябе. — Вучыся ў школе і далей яшчэ добра, дык потым, можа, паможаш і мне яшчэ ў тым-сім разабрацца? Добра?

— Добра.

Юрка ішоў, выглядаў, а потым скіраваў задуменны позірк на далекаватую сухую елку — за ёю пачынаўся пільніцкі алешнік.

— А ці ёсць там сёлета, дзед, сарочае гняздо?

— Ест. Толькі цябе вот сёлета не было, дык сарока выседзела малых і ўжо не раз крала і ў нас, і ў Гэлькі яйкі. А тая, старая, варона з ельніку — куранят...

Вось нешта справа ў алешніку хруснула, нібы нехта пераламаў сухую галінку. Зашамацела. А яшчэ праз міг між чорных алехавых ствалоў замільгалі белаватыя ногі.

— Лыска, Лыска! — загукаў Юрка, пабег да ласяняці, у якога была па лбе светлая пляміна.

— Пазнаў?

Унук не адказаў. Пабег уперад.

— Не падбягай блізка! — закалацілася ў яго сэрца. Ведаў: недзе зусім блізка і стары лось, і ласіха.

Ласяня запынілася каля дарогі, выцяпула гарбатую морду. Нібы абнюхвала. А потым, ці не пазнаўшы, ці збаяўшыся, павярнула назад, у лес.

— Лыска, Лыска! — Юрка кінуўся за ім. Але не дагнаў. Вярнуўся на дарогу.

— Ну чаму яно ўцякло? — запытаў ледзь не з плачам.— Я ж яму летась хлеб з рукі даваў! Я не забыўся, а ён забыўся...

— Так і трэба, унук,— паклаў ён руку на худое плячо.— Ён звер і хай жыве па-свойму. Не трэба, каб ён ішоў да людзей. Для дзікага звера гэта блага... Усякія людзі бываюць...

— Ён не забыў мяне?

— Канечне, не. Выскачыў жа насустрач.

— А нашто, дзед, ласі вот?

— Трэба. Каб лес быў не пусты,— уздыхнуў ён.— Каб не было звяроў, птушак, рыб, мошак, жучкоў усякіх, дык як мы жылі б? За што наша вока зачапілася б, чым наша душа парадавалася б? Ды ці жылі б мы так?.. А так як ні цяжка, а зірнеш на неба, на траву, на рэчку, на птушку ці на звера — дык і адлягае на душы... Яно ўсё ў свеце здаўна сплялося: прырода, чалавек, астатняе ўсё жывое... Тое шкодзіць, тое карысць дае. Але ўсё адно без аднаго не можа... Хацеў жа і ты, кажаш, і ўзімку, і ўвесну ў лес, на рэчку схадзіць? Паглядзець, паслухаць?