Леанід Дайнека - След ваўкалака

— Што ты кажаш, Агюль? — спалохаўся, адразу як бы змізарнеў стары хан. — Не зробяць яны гэтага, ніколі не зробяць. Яны — куманы, такія, як і мы, і не ўзнімуць шаблю на свой народ. Ды і як яны змогуць на мяне напасці? Я ўбачу, пачую і павяду сваю арду на раку Вараскол, прасіць у Русі дапамогі. Папіў бы крыві камар, каб навучыўся лётаць бясшумна, а Шаруканіды не ўмеюць нападаць ціха.

Гіргень расхваляваўся, забегаў каля маладой жонкі. Ад бязводзіцы і бястраўя даўно пакутавалі ягонью статкі і ягоныя людзі. Шаруканіды выцеснілі аслабленую арду ў сухі камяністы стэп, а зараз, калі верыць сну Агюль, хочуць схапіць Гіргеня за горла. А сны ў Агюль заўсёды праўдзяцца. «Дапамажы мне, Бог куманаў, — лямантаваў у думках стары Гіргень. — Я загадаю насыпаць у твой гонар вялізны курган і на самым версе кургана, там, дзе лётаюць арлы і маланкі, пастаўлю каменнага ідала. Я зарэжу для цябе лепшых бараноў». Як ніколі хацелася яму зараз быць актыўным, дзейным, ды вельмі мала стрэл было ў тулах ягоных лучнікаў. I ўсё-ткі нешта трэба рабіць. Усё можна страціць, але толькі не Агюль. Хан хуценька пайшоў у свой шацёр, крэкчучы, дастаў з прасторнай скураной торбы кубак-курыльніцу, якую выменяў на палонных русаў у арабскіх купцоў. Формаю сваёю гэты цудоўны кубак напамінаў «дрэва жыцця», на вастрыі накрыўкі распускалася залатая кветачка. Яшчэ прыгажэй быў заморскі кубак усярэдзіне — на чарнёным срэбры спляталіся выявы быка, арла, ільва і грыфона. 3 дна кубка ўздымаўся залаты цыліндр, на яго пярэднімі лапамі абапіраўся залаты леў з агатавымі вачамі.

— Вазьмі, мая птушачка, сабе на ўцеху, — сказаў Гіргень. Агюль схапіла кубак, прыціснула да грудзей, смуглыя шчокі паружавелі. Яна любіла багатыя падарункі.

— О, мой уладар, — прашаптала яна. Зараз, як дзіця, да самага вечара будзе яна гуляць з кубкам, цалаваць яго, гаварыць кубку пяшчотныя словы. Хан з любасцю глядзеў на красуню. Сэрца напаўнялася мёдам і п'янкім кумысам.

— Пачашы мне пяткі, — гладзячы кубак, загадала ханша рабыні і, калі тая на імгненне спазнілася выканаць загад, ударыла яе пяшчотнай ножкай, дзе на кожным пальчыку ззяў залаты пярсцёнак, у твар.

Гіргень, адразу павесялеўшы, ускочыў на свайго любімага каня, борзда выехаў на ўзлобак, адкуль добра бачылася ўсё наваколле. Ён нарадзіўся ў стэпе, жыў у ім усё жыццё і нічога лепшага, прыгажэйшага не было на свеце для старога хана. Пойма Чынгула зарасла нізкімі вербамі, ракітамі, ясакарнікам. Гэта быў не лес, а лясок. Асабліва ярка, сакавіта выглядаў ён вясною. Русічы, а яны любяць лес так, як Гіргень любіць стэп, называюць гэткія зараснікі блакітным лесам, у адрозненне ад чарналесся і чырваналесся. Не надта ўжо благое жыццё, калі ёсць стэп і ёсць у ім кавыль, праўда, лядашчы, і хаваюцца ў кавылі суслікі, байбакі, дрофы. А яшчэ ёсць кумыс, пітво багоў, і любімая прыгожая маладая Агюль.

«Не саступлю Шаруканідам», — рашуча і злосна падумаў Гіргень. I зноў на самоце пачаў ён мроіць пра бясконцасць зямных дарог, пра зменлівасць чалавечага лёсу. Колькі народаў прайшло, пракацілася па гэтым стэпе! Скіфы, хазары, угры, торкі, печанегі... Спаленая сонцам стэпавая зямля хавае іхнія магілы. Ён, Гіргень, таксама некалі памрэ. Душа паляціць на неба, а косці, якія калісьці поўніліся яраснай сілай, застануцца на зямлі, у зямлі. Стары хан узняў правую руку, сухую, загарэлую да сіняватай чарнаты, доўга глядзеў на яе. Некалі гэтая рука зробіцца прахам, шэрым бяссільным пяском. Але сёння яна яшчэ можа моцна трымаць бізун, шаблю, кубак з кумысам. «Не саступлю Шаруканідам», — скрыгатнуў зубамі Гіргень. Са злосцю і адчаем падумалася яму, што, калі не вытрымае, не дасць адпор, не захавае сваю ўладу і сваю арду, бясслаўе, здзек і зняважлівая кара чакаюць яго. Павязуць яго, як нікчэмнага раба, у горад Шарукань, і там, дубянеючы ад страху і ад холаду, будзе сядзець ён у смярдзючай яме, чакаючы, пакуль старэйшы з Шаруканідаў успомніць пра Гіргеня і загадае прывалакчы палоннага ў свой шацёр. 3 ротам, поўным сухога пылу, стане Гіргень на калені перад Шаруканам, пацалуе зямлю між ягоных ступакоў, назаве ненавіснага ворага сонцам, прахалодай сваіх вачэй і вымушаны будзе старэчымі сваімі зубамі грызці з вялікага пальца на правай назе ў Шарукана пазногаць. Ужо адрошчвае, гадуе Шарукан гэты агідны пазногаць. Значыць, трэба як мага хутчэй дзейнічаць. Слязьмі не зальеш агонь. Трэба апярэдзіць Шарукана, падмануць. Шарукан не ўсясільны. Насіў арол, панясуць і арла.

Гіргень вярнуўся ў сваю вежу, паклікаў да сябе старэйшага сына Аклана і, калі той увайшоў у шацёр, сказаў: