Леанід Дайнека - След ваўкалака

Укапалі калаўрот з высокім дубовым калом усярэдзіне, прывязалі да кала бічоўкамі цяжкія жалезныя гіры і камяні. Калі раскручвалі калаўрот, гіры і камяні са свістам рассякалі паветра. Трэба было па Раманавым знаку адважна стаць побач з калаўротам і толькі паспяваць нахіляць галаву, каб камяні і гіры не разбілі яе, быццам курынае яйка.

Белавалоду падабалася ўсё гэта. Ён адчуваў, як наліваюцца сілай рукі і ногі, як цяжэе і шырэе плячо, а бязлітаснае сонца высмоктвае з цела лішнюю ваду. Праз некалькі дзён густы загар лёг на лоб і на шчокі, валасы былі святлей, чым скура. «Ульяніца б не пазнала мяне», — думаў ён.

Ядрэйка ж хітраваў, смяшыў усіх. Часцяком ён прасіў Рамана:

— Бі цішэй, ваявода, а то ад твайго ўдару я да Кіева далячу.

Калі надышла ягоная чарга стаць ля калаўрота, ён падысці падышоў, але адразу ж сеў на гарачы пясок, растлумачыў:

— Хай гэтыя булдавешкі далей ад галавы лётаюць. У мяне шыя не гнецца ім кланяцца. Раман разлютаваўся, загадаў:

— Ідзі лаві рыбу.

— Во гэта па мне, — борзда ўскочыў на ногі Ядрэйка. — Будзеш ты сёння, ваявода, з добраю юшкаю.

Дружыннікі засмяяліся. Усміхнуўся і Раман. Потым сцёр загарэлым кулаком з ілба пот, сказаў:

— Трэба, каб кожны валодаў мячом, як лыжкаю. Ад гэтага жыццё ваша будзе залежаць і жыццё паплечнікаў вашых.

— Лыжку я паўз рот ніколі не праношу, — ідучы да вады, падміргнуў дружыннікам Ядрэйка.

Пакрысе канчаўся летні сонцапал. Ужо не так ярка зіхцелі дняпроўскія хвалі. Чароды хмар закрывалі неба, халаднеў вецер, вішчэў, залятаючы ў гнёзды стрыжоў, што густа ляпіліся на рачных стромах. Часам ніткі дажджу прашывалі небасхіл. Першая жоўтая павуціна ўблыталася ў зялёную бараду лясоў.

На Падоле пабольшала людзей. 3 князевых і баярскіх вотчын везлі халопы ў горад плады зямныя. Торжышча шумела, прадавала і купляла, спрачалася, смяялася на поўныя грудзі, да слёз, адразала лусту хлеба з шэраю соллю калікам вандроўным, што з усіх бакоў спяшаліся да яго, як спяшаюцца начныя матылі да агню. Белы сыр, іскрыста-жоўты мёд у сотах, велізарныя вусатыя самы, што яшчэ раніцою драмалі ў цемры прахалодных віроў, але паквапіліся на параны гарох і апынуліся на рыпучым пяску торжышча, грыбы і арэхі, ягады, яблыкі, вазы з хрумсткай сакавітай рэпаю, гладышы і гладышачкі, карчагі і браціны для віна, выразаныя з мяккай ліпы хлебавыя лапаты, лыжкі, гліняныя свістулькі, пацеркі і бранзалеты для прыгажунь, льняное палатно, ядваб і аксаміт, кавалкі праменнага бурштыну з Варажскага мора, брусы цёмнага крьганага жалеза, нажы і мячы, сярпы і сякеры, паляўнічью сокалы і сабакі, звонкагалосыя птушачкі ў клетках з чароту... Чаго толькі не было тут!

Чалавек, які гандлюе і які купляе, у нечым не зусім звычайны чалавек. Адам жыў у райскіх кушчах і яшчэ не ведаў гандлю. Але ўжо ягоная Ева, сарваўшы яблык, захацела набыць рэч, захацела мець рэч у сваім уладанні. Купецкія караваны ідуць па гарачых вятрыстых пустынях, плывуць па бурных морах, начуюць пад святлом зорак, пад крылом дажджу. Фінікійцы і яўрэі, арабы і нарманы, русы і ляхі, не будзе вам спыну ў вашай вечнай дарозе. Бог падарожжаў і гандлю Гермес у крылатых сандалях, у запыленым плашчы, з жазлом у руцэ глядзіць на вас з нябёсаў.

Аднойчы Раман паслаў на торжышча Гнеўнага, Ядрэйку з Белавалодам, наказаўшы купіць мяса і гароху. Гнеўны ўжо ўвайшоў у поўны давер да Кацеры і лічыўся старшым кухарам. Пад рукою ў яго былі стары Сцяпан, нямая Грыпіна і па чарзе адзін-два дружыннікі. Гнеўны не галіў галаву, як у падзямеллі, і чорныя пругкія валасы клаліся прыгожымі колцамі на смуглы лоб. Ён быў апрануты ў багаты плашч, падпяразаны чырвоным шнуром. На шнуры ў скураным мяшэчку ляжалі ключы і срэбра. Шчасліва выбавіўшыся з няволі, Гнеўны рабіў выгляд, што не ведае Ядрэйку і Белавалода, што ўпершыню ўбачыў іх у Кіеве. Гэта дужа злавала Ядрэйку, і сёння ён рашыў расквітацца.

— Дык як расце твой дуб, Яфрэм? — запытаў ён.

— Які дуб?

Рука Гнеўнага цвёрда ляжала на скураным мяшэчку.

— Срэбны дуб. Той, што над ракой Свіслаччу расце. У ім — памятаеш? — ёсць вялікае дупло.

— Ну і што? — не міргнуў вокам Гнеўны.

— Калі ж мы срэбра будзем дзяліць на тры часткі?

— Якое срэбра?

— Адбіў табе нехта памяць, Яфрэм, — уздыхнуў Ядрэйка. — Ты ж, як вялі цябе прадаваць рамейскім купцам, на ўсё горла крычаў, што дужа шмат срэбра маеш.

— У вялікім страху быў я, у гарачцы, — спакойна сказаў Гнеўны. — Калі б цябе, чалавеча, за кадык узялі, і ты б залатыя грры абяцаў.