Леанід Дайнека - След ваўкалака

Кацера толькі на другі дзень успомніла пра свайго старога халопа Сцяпана. Радасць затуманіла ёй галаву, адзін Раман быў у думках. Яна знайшла тое, што шукала, і ў цэлым свеце не было душы шчаслівейшай за яе. Раман сказаў адразу пасля сустрэчы:

— Я кахаю цябе. Бог звёў нас на гэтай зямлі, і ніхто, апроч яго, нас не разлучыць. Але ты ведаеш, якой небяспечнай справе адцаю я ўсе дні свае?

— Ведаю. Ты хочаш выбавіць на белы свет з цёмнага поруба князя Усяслава, — ціха прамовіла Кацера.

— Я пакляўся ў полацкай Сафіі, што зраблю гэта, — хвалюючыся, усклікнуў Раман. — Ды суровымі сцежкамі водзіць людзей Бог. Мяне могуць схапіць, могуць забіць... Ты падумала пра гэта, Кацера?

— Падумала, — адказала яна. — Затулены мне свет Божы без цябе, Раман. Дазволь, як чайцы, паляцець з табою. Дазволь ад непагадзі, ад лютай маланкі пад тваім моцным крылом схавацца. Вернай буду табе да скону.

Яна нізка пакланілася Раману. Ён абняў яе, прыгарнуў да сябе, тройчы пацалаваў.

Сказалі яны адно аднаму, што як толькі выйдзе князь Усяслаў з поруба, возьмуць шлюб, а пакуль што будуць для ўсіх старонніх людзей як брат з сястрою. Ганчар Варлам выдзеліў для Кацеры невялічкую свяцёлку ў сваім доме, і пачала яна разам з нямой служкай ганчара Грыпінай варыць ддя дружыннікаў кулеш з салам. Толькі тады і ўспомніла пра свайго вернага халопа Сцяпана. Пэўна, дужа кепска пачувае сябе стары на Брачыслававым падвор'і. Адзін. Кацера і Хадоска не вярнуліся з малебна. Звар'яцець можна ад такой неспадзяванкі. Кляўся баярыну, што ўберажэ ягоную дачку, а баярышня знікла.

Кацера пра ўсе свае трывогі расказала Раману, і той адразу ж паслаў яе на Брачыславава падвор'е, даўшы ў памочнікі і ахоўнікі Белавалода. Моўчкі ішлі па шумным горадзе. Белавалод крочыў трошкі ззаду, глядзеў на прыгожую баярышню, і ўспаміналася яму Ульяніца. Чаму так жорстка пакарала яго жыццё? Хіба ён не шанаваў, не любіў сваю жонку? Хіба не хацеў мець сям'ю, дзяцей?

Кацера адчувала позіркі свайго маўклівага спадарожніка, ёй было ніякавата ад такіх пільных позіркаў. Пра што думае зараз гэты вой? У яго добры светлы твар, але хмурыя халаднаватыя вочы.

Да Брачыслававага падвор'я Кацера выбрала такую дарогу, каб прайсці каля поруба. Смяшлівая Хадоска ўспаміналася ёй. Ды нічога не ўбачыла яна там. Забітых людзей падабралі і закапалі ў патаемным месцы, крывяныя шшмы засыпалі жоўтым пяском.

— Не спыняйцеся, праходзьце, — грозна сказаў ахоўнік і трасянуў кап'ём.

Нават невядома, дзе магіла Хадоскі. А гэта ж з-за яе, з-за Кацеры, загінула чалядзінка. Хіба пайшла б яна да поруба, каб не Кацера?

Моўчкі шыбавалі па шумным горадзе.

Стары Сцяпан стаяў на каленях перад абразамі. На вузкай сухой спіне праз палатняную каіпулю маленькімі гурбачкамі выпіраўся хрыбетнік.

— Сцяпан, — ціха гукнула Кацера.

Стары халоп уздрыгнуў. Нават, здалося, вушы ягоныя пабялелі. Ён азірнуўся, убачыў Кацеру, кінуўся ёй у ногі, заліўшыся слязьмі:

— Матухна мая! За што ж ты так сэрца мне пластуеш?

Ён цалаваў баярышні ногі, а яна, прыгнуўшыся, слаба адпіхвала сівую галаву рукою, казала:

— Не трэба, Сцяпан... Бачыш, я вярнулася... Я жывая... АХадоскі няма...

— Не Хадоску кляўся я баярыну пільнаваць, а цябе, — плакаў, жаліўся халоп. — Хадосак у твайго бацькі шмат, а ты, адзінакроўная дачка, адна...

— Памолімся за Хадоску, Сцяпан, — ціха прамовіла Кацера і стала побач з ім на калені.

3 Брачыслававага падвор'я пайшлі на Падол. Сцяпан ажыў, жвава тэпаў нямоглымі нагамі. Радасць віравала ў выцвілых вачах. Раз-пораз кідаў ён позірк на сваю маладую гаспадыню, нібы хацеў яшчэ раз упэўніцца, што яна знайшлася, што яна ідзе побач.

— Карай старога мухамора, але болей нікуды не адпушчу цябе, баярышня, — казаў ён Кацеры. — Заб'е мяне баярын, калі з табой што-небудзь здарыцца. Ды не баярскага гаеву я баюся, я цябе люблю, быццам ты дачка мне родная. Як не вярнуліся вы з Хадоскай, усю ноч ты мне снілася. Праўду кажуць людзі: кожнаму свая ікона сніцца.

Радасць невымерная была на сэрцы ў старога Сцяпана. Ён ішоў і гаварыў, гаварыў... Кацера ўсміхалася яму, і гэта яшчэ болей расчульвала вернага халопа.

Белавалоду пачала ўжо надакучваць балбатня старога. «Япічэ адзін Ядрэйка аб'явіўся, — думаў ён. — Пэўна, хоць вушы затыкай, калі сыдуцца яны разам». Ды даводзілася ісці побач і цярпліва слухаць.

— Дадому вяртацца нам трэба з табою, баярышня, — казаў між тым Сцяпан. — Памолімся за душу рабы Божай Хадоскі, прыстанем да полацкіх купцоў і паедзем, дадому паедзем. На чужыне і камар загіне.