Леанід Дайнека - След ваўкалака

— Я — Ядрэйка. Хіба ты не помніш? Я ў лес да цябе прыходзіў.

— Мудрэйка? Першы раз такога бачу. А лясоў у Бога шмат.

— Не выкручвайся, як вуж, — не стрываў Белавалод. — Усё ты ведаеш, усё помніш. Добры за цябе, крата падземнага, у рабства пайшоў.

— I цябе я не ведаю, — уважліва зірнуў на Белавалода Гнеўны.

Пры гэтых словах Белавалод учапіўся яму ў глотку. Яны ўпалі на пясок. У Гнеўнага было вёрткае, жылістае цела, але слабыя рукі, і, каб не Ядрэйка, Белавалод у шаленстве прыкончыў бы яго. Калі ўзняліся на ногі, твар у Гнеўнага быў у крыві.

— Мая кроў? — здзіўлена сказаў Гнеўны, асцярожна дакрануўшыся да шчакі і пазіраючы на чырвоныя пальцы. — Упершыню бачу сваю кроў. Чужой я шмат бачыў. Ну што ж, з гэтага дня ты мой даўжнік. А даўгі я прывык збіраць спраўна. Клянуся Богам, я адпомшчу табе.

— Не збаюся, — выгукнуў Белавалод. — Рады буду сустрэцца з табою на вузкай сцежцы. Зло нясеш ты людзям, падман і разруху душы чалавечай. Не чакай літасці, калі я дабяруся да цябе.

Як мячы, скрыжаваліся іхнія позіркі, і Белавалод не адвёў убок вочы, вытрымаў шалёны пякучы позірк Гнеўнага.

Чалавек ідзе туды, куды кладзецца дарога. Мала праходзіць за сваё кароткае жыццё чалавек, які б ён ні быў хутканогі. Ён падобны на муху, што садзіцца на гарачы ад сонца полаг шатра, поўзае па ім, і, пэўна, уяўляецца ёй гэты полаг бясконцым сусветам. I не разумее дурная муха, што, апроч полага, ёсць бязмежны стэп, а за стэпам снежнагаловыя страшныя горы, а за імі — акіян. Чалавек ідзе і памірае ў дарозе, пакідаючы пасля сябе маўклівы курган. А народ спяшаецца далей. Куды ж ідзе народ? Што гоніць яго да напятай цецівы небасхілу? Сакавітая густая трава для авечак і коней? Глыбокія, поўныя сцюдзёнай вады калодзежы? А можа, цені продкаў? Яны падобныя на хмары, такія ж зменлівыя, загадкавыя, у вечным руху, ніколі не ведаеш — гнеў ці ласка вырвецца з таемных глыбінь. Куды ж ідзе народ куманаў? Так думаў хан Гіргень. Ягоная вежа [Вежа —стаянка] была над вузкай стэпавай рачулкай. Чынгул. Спёкай поўнілася шэрае неба. Людзям і жывёле не хапала вады.

Траву коні і авечкі аб'елі да самай зямлі. Худыя вярблюды, заплюшчыўшы вочы, стаялі, як здані, каля сцёртых дзіравых шатроў.

«Не шанцуе маёй ардзе, — спустошана і ляніва думаў хан. — Я ўжо стары, цярпліва зношваю сваё цела, хутка памру. Што ж тады будзе з куманамі? За Дняпром і Варасколам Русь у гарадах сядзіць. Аднакроўцы Шаруканіды ціснуць з поўначы і з усходу. У іх лепшыя лучнікі і лепшыя коні. Што для іх стары Гіргень? Прыйдуць і праглынуць, як кавалак печанага мяса, маю аслабелую арду. I ніхто не абароніць Гіргеня. Чорнае ў мяне жыццё, як стэп пасля пажару. А Шаруканіды ў вялікую моц увайшлі. Ёсць у іх гарады — Шарукань і Сугроў. Багатью гарады, хоць Шаруканіды пальцам не паварушылі, каб іх збудаваць сярод стэпу. Ад сарматаў, ад старадаўняга народа, кажуць людзі, засталіся гэтыя гарады. А што маю я? Пусты стэп з яшчаркамі і дрофамі, бязводную раку. I скрозь — гранітныя жылы, што востра вытыркаюцца з зямлі. Коні з вярблюдамі б'юць капыты аб непатрэбны граніт. Гора мне, старому Гіргеню».

Але тут позірк хана слізгануў па беласнежным шатры, у якім жыла ягоная любімая маладая жонка Агюль. Ханша якраз прачнулася і капрызным голасам паклікала да сябе рабыню-печанежку. Рабыня са срэбнага збана пачала мыць ёй ногі. Потым на кожны палец нагі (якія прыгожыя ў ханшы пальчыкі!) надзела залатыя пярсцёнкі з каштоўнымі камянямі. Гіргень глядзеў на жонку, і кроў пачынала хутчэй і гарачэй бегаць па жылах. Жанчына заўсёды малодзіць мужчыну. Гледзячы на прыгажуню, самы стары і самы цвёрдаскуры весялее і мякчэе, робіцца юнаком, у якога наперадзе безліч дзён, як ікры ў пладавітай рачной рыбы.

— Як табе спалася, Агюль? — лагодным голасам спытаў хан.

— Дрэнна, — адказала ханша.

— Чаму?

— Таму што рэдка бачу свайго мужа і ўладара.

— Шмат у мяне клопатаў, Агюль, — падышоў, пагладзіў жонку па шчацэ Гіргень, і рабыня-печанежка, як чорная вужака, маўкліва адпаўзла ўбок. — Але ніхто не забараняе табе кожную ноч бачыць свайго мужа ўва сне.

— Сёння ўва сне я бачыла, як пачырванеў ад крыві Чынгул і людзі Шаруканідаў зганялі ў адзін гурт нашых авечак і вярблюдаў, а мяне... Паслухай, мой хан, што яны зрабілі са мной, — Агюль чорна-вішнёвымі вачамі пранізліва глянула на Гіргеня. — Мяне конюх Шаруканідаў, злы агідны чалавек з чырвоным носам, схапіў за валасы і кінуў цераз сядло.