Леанід Дайнека - След ваўкалака

— Чаму не спіш, красуня? — спытаў у яе аднойчы стырнавы, загарэлы чорнавалосы мужчына.

— Пра Кіеў думаю, — адказала Кацера.

— Ні разу не была там?

— Першы раз плыву.

— Пабачыш, — задумліва ўсміхнуўся стырнавы. — Усім гарадам горад. А хто ж цябе там чакае?

Ад такога пытання Кацера сумелася, хуценька прамовіла:

— Да святой Сафіі еду. Маліцца буду.

Але словы стырнавога запалі ў душу. Сапраўды, хто чакае яе ў вялікім людным Кіеве? Раман, магчыма, даўно забыўся пра яе, ды не толькі забыўся, а ніколі не хацеў думаць, не думаў пра яе. Што княжаму дружынніку дзяўчына-дзічка з лясной баярскай сядзібы? Ці адну дзяўчыну сустракаў ён на жыццёвай дарозе, зрываў нібы кветку або гронку спелых ягад, а потым раўнадушна шпурляў у пыл, нават не азірнуўшыся. Мужчыну жыць лягчэй і весялей. Добры меч, добры конь, кубак мёду, пацалунак жанчыны — вось і ўсё, што патрэбна яму. Жанчыне ж трэба болын, невымерна болын, і ці не таму так шмат на зямлі няшчасных жанчын?

Чым бліжэй падплывалі стругі да Кіева, тым гарачэйшы сум раз'ядаў душу. Хадоска як магла супакойвала баярышню. Стары Сцяпан, спалохаўшыся, што хвароба вось-вось учэпіцца ў Кацеру, не адыходзіў ад яе ні на крок.

— Маліся, — павучаў ён Кацеру. — Святая малітва як шчыт перад любой бядой. Запомні: ні адзін чалавек такі не радзіўся, каб усяму свету прыгадзіўся, толькі Божая малітва ўсяму свету патрэбна.

Кацера малілася, стаўшы на калені. Бегла абапал магутная рака, з лясамі і весямі на берагах, з аксамітна-зялёнымі астравамі, адкуль чулася густое лопанне птушыных крыл.

У Кіеве спыніліся на Брачыслававым падвор'і. Спрадвеку тут начавалі-сталаваліся купцы з Полацка і Менска. Сцяпан баярскім срэбрам разлічыўся з карабельшчыкамі, пачаў закупляць харч, свечкі, паліва. Кацера ж з Хадоскаю адразу пайшлі да Сафіі.

Трынаццаць купалоў узлятала ў сонечнае смуглае кіеўскае неба. Велізарны храм быў абпаясаны з паўднёвага, паўночнага і заходняга бакоў адкрытымі аркамі галерэй. Такімі маленькімі і мізэрнымі адчулі сябе дзве юныя палачанкі ля падножжа прыгожай гордай царквы. Ды самае ашаламляльнае і дзівоснае чакала іх унутры. Быццам на казачны луг ступілі яны. Падлога ў храме была высцелена яркімі рознакаляровымі каменьчыкамі. Гэтыя каменьчыкі спляталіся ў цудоўныя зіхоткія ўзоры, хацелася глядзець і глядзець на іх. Але ўладная сіла ўзняла іхнія позіркі ўгору, і яны ўбачылі круглыя зялёнага шкла вокны, а на слупах і на сценах шматлікія фігуры святых, золата і срэбра абразоў і царкоўных сасудаў. Недзе тут, у храме, у мармуравай рацы спаў вечным сном будаўнік Сафіі князь Яраслаў Мудры. Ён жа, трымаючы ў руках мадэль храма, чэпка пазіраў з фрэскі, што палымнела над заходняй трайной аркай, насупраць сярэдняга алтара. Князевы сямейнікі, мужчыны і жанчыны, з двух бакоў спяшаліся да яго. Жывапісец намаляваў іх высокімі, хударлявымі, са строгімі вачамі на цёмных тварах.

Кацера адчула нясцерпнае хваляванне. Колькі людзей прайшло па гэтых плітах, пад гэтым высозным купалам, з якога, калі ўзнімеш вочы, льецца святло. Яшчэ больш людзей марыць пабываць тут, спіць і бачыць у снах святы храм, а яны, Кацера з Хадоскай, стаяць у Сафіі, стаяць і баяцца дыхнуць.

«Дапамажы мне, Сафія, — думала Кацера. — Звядзі мяне з тым, каго я кахаю. Я прашу ў цябе, бо ведаю, што ты абараняеш каханне».

Вярнуліся з Сафіі на Брачыславава падвор'е, і стары Сцяпан пачаў пачціва, як гэта дазволена вернаму халопу, папікаць Кацеру, што дужа доўга яна з Хадоскай хадзіла па горадзе, а дарога ў яе павінна быць толькі адна — да царквы і назад, бо неспакойна, трывожна ў Кіеве.

— Не вучы мяне, раб, — гнеўна сказала Кацера. Сцяпан пабляднеў, пракаўтнуў сухі камяк у горле і, набраўшыся смеласці, зноў загаварыў:

— Хочаш карай мяне, баярышня, хочаш плюй на мяне, валасы дзяры з маёй лысіны, але я на святых абразах пакляўся твайму бацьку, баярыну Аляксею, што ўберагу цябе ад злой рукі і злога вока. Ці ведаеш ты, што робіцца ў горадзе і вакольных весях? Мерцвякоў з магіл крадуць, Божыя крыжы сякуць, нейкія д'ябальскія знакі на сценах крывавай фарбаю малююць. Вялікае хваляванне ў сэрцах чалавечых кіпіць. Абаронцы Перуна, што ў пупічах і чаратах сядзелі, на белы свет выходзяць, са стэпу алахі [Алахі — полаўцы] на конях і на гарбатых вярблюдах Божым цэрквам пагражаюць.

Стары стаў на калені, тройчы стукнуўся лбом аб падлогу, слёзна папрасіў:

— Слухайся мяне, птушачка залатапёрая, баярышня дарагая. Калі ж не ўсачу за табой, калі злыбяда з табой здарыцца, кіне мяне баярын на корм дворным псам.