Леанід Дайнека - След ваўкалака

Хоць бы раз слова насуперак сказала. Цьфу ты, трухлявіна нялюбая!»

Спрабаваў раскатурхаць сястру Гвай. Апошнія дні ён таксама хадзіў невясёлы, але ягоны сум і ягоную хмурасць было лёгка зразумець — баярын строга забараніў чалядзінам даваць свайму сыну віно. А што за жыццё без віна? Кроў робіцца прэснаю, далоні рук пацеюць, сэрца абмірае ў грудзях, уначы сняцца чэрці рагатыя. Гвай, патаемна ад бацькі, здабываў віно і, схаваўшыся дзе-небудзь ад людскіх вачэй, прагна глытаў горка-салодкае пітво. Трохі лягчэла, і тады ён ішоў да сястры, жаліўся ёй на свой няўдалы лёс. Кацера сказала Гваю:

— Ты ва ўсім сам вінаваты. Спалохаўся, як зайчык, не паехаў з Раманам. Каб я была хлопцам, толькі б мяне тут і бачылі.

Гвай раззлаваўся:

— Не балабонь пустое. Бадлівай карове Бог рогаў не дае.

— Гэта я карова? — успыхнула, пачырванела ад гневу Кацера. — Што ж... У каровы ёсць малако. А што ёсць у цябе? Пустадомак ты, хоць і брат мне. Ідзі прэч! Не хачу на цябе глядзець.

Яна абхапіла смуглымі рукамі твар, упала на свой одр, заплакала. Гвай разгублена стаяў каля сястры, кусаў губы. Зярняты халоднага поту праклюнуліся на спіне пад кашуляй. У яго было незласлівае мяккае сэрца, ён любіў прыгажуню сястру, і ён сказаў:

— Ведаю, чаго ты плачаш. Па Раману сохнеш. Ды Раман ужо далёка. Можа, нават каля Юева ўжо плыве з дружынай. Ніколі не дарую сабе, што паслухаўся бацьку і застаўся дома.

— Каля Кіева плыве? — Кацера ўзняла заплаканы твар, кулачком выцерла вочы. — Эх, братка, зрабіцца б мне птушкай крылатай, адразу б за ім услед паляцела.

— Кахаеш яго, — раздумліва прамовіў Гвай. — Такога ёсць за што пакахаць. Такіх вояў няшмат знойдзецца і на Русі, і на Літве, і ў ляхаў. Ён як той Раланд, што ваяваў з сарацынамі. Ая...

Гвай махнуў рукою, цяжка ўздыхнуў і выйшаў са святліцы, каб скруціць у агародзе апошнія макавыя галоўкі. Цішыня абрынулася на Кацеру, перахапіла як пятлёй-удаўкай дыханне. I адразу ж патаемная струна прачнулася, заспявала ў душы, вярнулася песня. Гэта было як збавенне. Кацера ўскочыла з одра, падбегла да слюдзянога акенца. Шырокі свет быў за акном, ззяла сонца, сінела неба, цёпла шумелі зялёныя дрэвы. Сцяжынка вілася між травы і недзе за небасхілам у зваблівай смузе рабілася торнай дарогай, вольнай ракой. Там плылі стругі і лоддзі, там чырвоная зара клалася на вятрылы, там быўРаман...

Назаўгра Кацера аб'явіла бацьку, што збіраецца на багамолле ў Кіеў. Баярын Аляксей якраз грыз печаную на вуголлях свіную ножку і ледзьве вус не адкусіў ад нечаканасці і здзіўлення.

— Куды? — выкругліў вочы ён.

— У Кіеў. У святыя месцы, — рашуча адказала Кацера.

— Табе сонца галаву напякло, ці што? — пачаў злосна чырванець баярын.

— Сон мне бачыўся, — сціпла апусціла вочы Кацера. — Быццам стаю я каля ракі, і раптам у небе нада мною загараецца светлы крыж і нечы голас абвяшчае: «Ідзі ў Кіеў на маленне».

— Голас? — баярын Аляксей адваліў ніжнюю губу ад такіх дзівосаў, падышоў да дачкі, паклаў цяжкую руку ёй на плячо. — «Што з ёю? — напружана думаў ён. — Няўжо і сапраўды чула нешта?» — Сам ён за ўсё сваё жыццё чуў толькі зямныя галасы, чуў, як гавораць людзі, як іржуць коні і брэшуць сабакі, як гудуць пчолы ў борцях. «Няўжо ў чаканні жаніха затуманіўся розум яе?» — пахаладзеў ад жаху баярын. Але вочы ў дачкі былі чыстыя, разумныя і смелыя.

— Дык едзь у Полацк, у Сафію, — радуючыся, выгукнуў баярын.

— Голас быў, каб я ў Кіеў ішла, — ціха, але цвёрда сказала Кацера.

Тады баярын кінуўся да жонкі, усхвалявана пераказаў ёй сваю размову з дачкой і ўпершыню за доўгае сумеснае жыццё хацеў параіцца з жонкаю.

— Хай едзе, — стомленым голасам прашаптала баярыня Вольга. — Хай за дом і род наш памоліцца, замаё здароўе...

Яна зняможана заплюшчылася, і ў млявым руху яе павекаў было нешта ад курыцы, калі тая зацягвае вока бледна-чырвонай плёнкай.

— Каму трэба тваё здароўе?! — закрычаў баярын. — Ляжыш і ляжы. Цьфу ты!

Ён ляпнуў дзвярыма, панёс гаеў свой і злосць да чэлядзі, а баярыня ціха заплакала. 3 кутка апачывальні, з вузенькай шчылінкі раптам выбегла шэрая мышка, стала на заднія лапкі, бліскучымі зярняткамі вачэй паглядзела на баярыню. Баярыня таксама зірнула на сваю госцю, пакрысе супакоілася. Не першы дзень і нават не першы сонцаварот удалечыні ад людзей глядзелі яны адно на аднаго — невылечна хворая баярыня і шэрая асцярожная мышка.

Зашумела, захвалявалася баярская сядзіба. Збіралі Кацеру ў далёкую дарогу, прадумваючы кожную дробязь. У скураную торбу і ў палатняныя мяшэчкі клалі хлеб і соль, іголку і люстэрка, зёлкі і пучкі духмяных траў. 3 бацькавай студні зачэрпвалі халоднай вады і налілі поўную карчагу. Глынуўшы гэтай вады, успомніць Кацера ў няблізкай дарозе свой дом, сваю зямлю.