Леанід Дайнека - След ваўкалака

Падручнымі людзьмі для маладой баярышні баярын Аляксей выбраў чалядзінку Хадоску і надворнага халопа Сцяпана. Хоць Сцяпан быў стары, як з'едзены жукамі-караедамі пень, і слабавата стаяў на нагах, але ён з вялікай радасцю згадзіўся, пакляўшыся баярыну Аляксею на святых абразах, што ні адзін волас не ўпадзе з галавы ў Кацеры. Даўно марыў ён, праўда, глыбока хаваючы сваю мару ад усіх, дабрацца да святой зямлі, да Палесціны, шчыра памаліцца там Богу і ў знак таго, што быў там, што піў ваду з ракі Іардань, прынесці адтуль пальмавы ліст. Паломнікамі завуць такіх людзей. I вось на схіле жыцця не ў Палесціну, дык у Кіеў выпраўляецца ён. Шчасцем ззялі мутна-шэрыя старэчыя вочы.

Кацера з твару была спакойная, раздумлівая, ды каб хто здолеў глянуць ёй у сэрца, убачыў бы там яркі іскрысты агеньчык. Яна едзе ў Кіеў! Яна памоліцца ў мітрапольнай Сафіі, у Пячэрскім манастыры! Яна знойдзе там Рамана! Яна не сумнявалася, што абавязкова знойдзе, сустрэне ў вірлівым людскім мурашніку маладога прыгожага воя. Баярскія і купецкія дочкі сядзяць, чахнуць у святліцах, чакаючы нарачоных, а Кацера сама пойдзе насустрач свайму лёсу, свайму шчасцю. Жыццё між лугоў і лясоў навучыла яе быць рашучай і самастойнай.

Перад далёкай дарогай Кацера пайшла развітвацца са сваімі любімымі дрэвамі, з валунамі і ручаямі, ля якіх так хораша думалася-марылася ў маладыя дні. Яны пазнавалі яе — радасна шумелі дрэвы, званчэй булькаталі ручаі. Толькі вялізныя бела-шэрыя валуны, затканыя мяккім зялёным мохам, былі безгалосыя. Але і яны па-свойму віталі яе — срэбракрылыя стракозы і меднавокія яіпчаркі, якія драмалі на іх, прыгрэтыя сонечнымі праменнямі, не ўцякалі хто куды, а даверліва заставаліся на сваіх месцах. Кацера спынялася пад якой-небудзь танклявай бярозкай, пяшчотна гладзіла свежую вільготную кару, прыпадала Іпчакой да ствала, і чулася ёй у лясным нямоўчным гудзе: «Шчасця табе, Кацера... Плыві і вярніся назад...» Звінелі пчолы, танцавалі матылькі, бясконцымі цёмна-рыжымі ніткамі мурашоў была прашыта лясная зямля, пырхалі і спявалі птушкі, лётаў бяссонны вецер. 3 густой травы неспадзявана выскачыў зайчык, сеў, глянуў на Кацеру, смешна зламаў адно доўгае вуха, весела бліснуў касым вокам.

— Ідзі, ідзі да мяне, — ціха сказала Кацера, але шэры камячок прутка падскочыў і знік.

Да Полацка ехалі на парцы коней, запрэжаных у вазок з лубяным верхам. Засталіся дома хмурыя бацькавы вочы, матчыны слёзы. Трывога сціскала сэрца: Кацера ўпершыню ў жыцці выпраўлялася ў такую дарогу і чым далей ад'язджала ад роднай сядзібы, тым усё вастрэйшая туга, здаецца, распорвала душу. Яна крадком змахнула з вачэй слязінку, пачала, каб хоць трохі развеяцца і супакоіцца, глядзець на высокае вільготнае неба, на хмарку, што плыла па гэтым небе. «Плыві за мной, хмарка», — прасіла яна ў думках, але хмарка неўзабаве адстала, а ўперадзе, на шырыню ўсяго неба, разварочваліся полчышчы воблакаў. I былі тыя воблакі суровыя, змрочныя, чужыя.

У Полацку на прыстані старшы карабельшчык весела сказаў:

— Не ведаў што ў баярына Аляксея расце такая красуня дачка. Каб сам быў баярскага роду, сватоў бы прыслаў.

— Да нас шмат хто сватоў слаў, і ўсе ні з чым ехалі назад з баярскай сядзібы, — незадаволена прамовіў стары Сцяпан, каб адразу паказаць гаваркому карабелынчыку, што ён, Сцяпан, апякуе ў няблізкім падарожжы маладую баярышню і не дазволіць лезці да яе з заляцаннямі.

Цяжка гружаныя стругі, раздзімаючы рознакаляровыя вятрылы, павольна адышлі ад полацкай прыстані. Грабцы спорна налягалі на вёслы, абліваючыся бліскучым гарачым потам. Трэба было прайсці ўверх па Дзвіне, потым — у раку Касгоію, потым, праз нялёгкія волакі — у Дняпро.

Кацера з Хадоскай і Сцяпанам размясціліся пад паветкай, сплеценай з маладой зялёнай лазы. На выпадак дажджу і моцнага ветру меўся вялізны кавалак шэрага тоўстага палатна, які ў любы час можна было нацягнуць над галавой. Плылі насустрач узгорыстыя і раўнінныя рачныя берагі, лясы, балоты. Бегла, звінела вада. Уначы ярка свяцілі зоркі. Мігцела імі чорнае маўклівае неба, і калі Кацера прачыналася, калі глядзела ў нябесную бездань, чуючы таемныя шэпты ракі, страх мяккімі савінымі крыламі халадзіў душу. Але яна гнала прэч гэты страх, смялей узіралася ў цемру, бачыла сіняваты расшіаў туману, чорны грэбень лесу. Побач мірна пасопвала носам Хадоска, крактаў ува сне Сцяпан. Калі змрок шчыльней асядаў на зямлю і рабіўся асабліва глыбокі, купцы прыставалі да берага, чакалі зары-дзянніцы.