Леанід Дайнека - След ваўкалака

— У прыцемках блукае твая душа, князь, — уздыхнуў Мяфодзій. — Заблудзілася яна ў паганскім лесе, і трэба гукаць, крычаць што ёсць моцы, клікаць на дапамогу.

— Пашкадуй сябе і сваю дуіпу, — з годнасцю сказаў Усяслаў. — Мая душа заўсёды баліць, я адчуваю гэты боль. Значыць, мая душа жывая. А ці баліць табе, Мяфодзій? Не, не Мяфодзій, Ярун. Ці баліць табе, Ярун? Ці плакаў ты хоць раз уначы, успамінаючы свае маладыя гады і сваю старую веру?

— За ўсіх нас плача Хрыстос, — узвёў вочы ўгору Мяфодзій.

— Але ці плакаў ты? — настойваў Усяслаў.

— Што табе да маіх слёз, князь? Я бачу: ты згубіў сам сябе і ўсё жыццё шукаеш...

— Шукаю, — уздрыгнуў Усяслаў. — Сябе шукаю. Веру сваю. Дзеля таго і нараджаецца чалавек, каб шукаць.

— Ёсць тое, чаго не трэба шукаць. Варта толькі прыслухацца да сваёй душы, і ўсё зразумееш, — павучальна сказаў пячорнік.

— Не згодзен я з табою. Шукаць трэба заўсёды, бо нават душа чалавечая кожны дзень мяняецца.

— Душа нязменная, — жвава ўсклікнуў пячорнік. — Запомні гэта, і табе лягчэй будзе жыць.

— Як жа далёка разышліся нашы дарогі, — пасля працяглага маўчання сказаў Усяслаў. — Быццам тры жыцці праляцела з таго часу, як мы са сваімі аднаверцамі сыходзіліся ў начным лесе, маліліся Перуну, маліліся нашым дзядам-прадзедам. Ты быў малады і прыгожы, ты вучыў нас... Ты быў ддя мяне адзін — разумееш? — адзін на ўсёй зямлі, а зараз ты манах, малельшчык, якіх тысячы. Сумна мне, Ярун.

— I мне сумна, — узяў князя за руку Мяфодзій. — Я заўсёды казаў табе, Усяслаў, што ты будзеш вялікім мужам, што ты праславішся сам і праславіш Полацкую зямлю. Героі жывуць не толькі паміж рамеяў альбо лацінян. Гэта калісьці казаў я... Але не ў той бок ты ідзеш, князь. Прашу цябе: скарыся Яраславічам, стань пад іхнюю руку, і яны адцадуць табе Полацкае княства.

— Княства мне даў мой бацька Брачыслаў Ізяславіч, — горача выдыхнуў Усяслаў. — Я сваё з чужых рук не бяру.

— Тады будзеш княжыць у порубе, — сурова зірнуў на яго Мяфодзій. Усяслаў спакойна сустрэў гэты позірк. За акном пачуліся хуткія крокі, пэўна, ішлі зялейнікі.

— А кроў у цябе і сапраўды як малако, — сказаў Усяслаў. — Сівы волас у цябе, сівая кроў... Што ж, бывай. Болей мы не ўбачымся. Не чакаў я цябе сустрэць у гэтай нары, думаў, што мой настаўнік у лясах ды балотах разам з аднаверцамі Перуну моліцца, думаў нават, што ты жывот паклаў за прадзедаўскую веру, што ў катлах зварылі цябе хрысціяне, галодным псам кінулі на кармленне, а ты тут зімуеш. Дроў, напэўна, вялікі князь кіеўскі не шкадуе для манастыра вашага і хлеба з мясам не шкадуе. Я думаў, што ты, як нябесная птушка, адной расой харчуешся. А ўсё проста, проста, як яблык. На старасці ты захацеў пажыць сытым. Я разумею цябе, бо сам не раз быў галодны. Я разумею твой страўнік, але душу тваю ніколі. Ніколі.

Усяслаў, прыгінаючыся, выйшаў з пячоры.

Белавалода з Ульяніцай і Ядрэйку выратаваў ад рахманаў Раман. Са сваёй дружынаю ён прабіраўся лясной глухаманню ад Полацка да Менска. У Менску да яго павінны былі прыйсці з дзесятак надзейных вояў, і ў Менску ж смалілі, рыхтавалі ў далёкую дарогу лоддзі. Кірунак быў адзін: па Свіслачы ў Дняпро, а там — у Кіеў, каб вызваліць з поруба Усяслава.

Ядрэйка адразу бухнуўся на калені перад Раманавым канём, натхнёна загаварыў:

— Дзякуй вам, баяры вы мае дарагія! Карачун чакаў нас, тлен, магільны чарвяк, і за што? За тое, што хацелі, каб яшчэ адной чалавечай душою было болей на свеце. А-я-яй, якіх жахаў мы нацярпеліся, якіх страхоццяў набачыліся. Кожны мой валасок яшчэ і зараз трымціць. Ды асабліва было шкода нашу прыгажуню, нашу Ульяніцу. Але ж Бог ведае, што робіць, і, напэўна, мы заслужылі такога вялікага страху, бо нездарма кажуць людзі: хто рыбку хоча, у таго хвост у вадзе.

Раман з недаўменнем пазіраў на нізенькага тоўсценькага гаваруна з лысай галавою, з вясёлымі чорнымі вочкамі. Сам ён быў маўклівым чалавекам, ашчаджаў словы, сказаць лішняе слова ддя яго было, што курыцы знесці залатое яйка. Рыбалоў жа, якога шчасліва абмінула смяртэльная страла, вёў сваё:

— Яшчэ раз дзякуй вам у ногі, баяры вы мае дарагія. Выбавілі нас, нанова на белы свет нарадзілі. Думаеце, я стары, дык мне ахвота паміраць? Стары ці малады — смерць у зубы не глядзіць. Але ж пажыць ахвота, ой ахвота, зялёную травіцу ўбачыць, птушку лясную пачуць, каля бабскага цёплага пляча паспаць. У поле выйсці, каб вятрэц, вясновы, свежы, пашчыкатаў.