Леанід Дайнека - След ваўкалака

I вось яна прыснілася тут, у порубе, і неяк дзіўна прыснілася, трывожна. Бачылася яму, што плыве ён па Дзвіне, плыве адзін, у простым лёгкім чоўніку, падобным на арэхавую шкарлупіну. Полацк быццам вымер, не відно нідзе людзей, толькі свішча рачны вецер. Ён заўсёды любіў свіст ветру. I раптам раскочваецца над ракою, над берагамі грамавы голас:

— Да мяне плыві!

Зверху ідзе голас. Ён уздымае галаву і бачыць, што гэта Сафія гаворыць, звяртаючыся да яго, і быццам яна ўжо не царква, а вельмі прыгожая, велізарнага росту жанчына з агнянымі рыжымі валасамі. Ён прыстае да берага, уздымаецца, правальваючыся нагамі ў мяккі пясок, па строме і нарэшце спыняецца каля Сафіі і галавою дастае ёй толькі да калена.

— Ты мяне будаваў? — пытаецца Сафія.

— Я і Полацк, — адказвае Усяслаў.

— Навошта вы мяне будавалі?

— Так вучыць Хрыстос. Па ўсёй зямлі будуюць святыя храмы. Полацкая зямля не горшая...

— Але ж у вас былі свае багі, былі яшчэ да Хрыста. Што вы зрабілі з імі?

— Кінулі ў Дзвіну, спалілі, пасеклі на шматкі...

—Усіх?

Ён, Усяслаў, маўчыць.

— Усіх? — строга дапытваецца Сафія.

— Не ўсіх. На патаемных лясных капішчах я загадаў пакінуць выявы Перуна і Дажджбога.

— Я так і ведала. Ты, князь, паганец. Аглушальны смех, не гром, а смех чуецца зверху. Усяслаў бачыць, як ад гэтага смеху ўздрыгваюць каменныя калені Сафіі. Праходзіць страх, і злосць апякае душу.

— Чаго ты смяешся? — дзёрзка ўздымае галаву Усяслаў. — Ты не смяяцца павінна, а плакаць.

— ГІлакаць? — здзіўляецца Сафія.

— Так. Як ты плакала шмат стагоддзяў назад, калі першых хрысціян распіналі на крыжах, варылі ў смале, кідалі ў пашчу дзікім звярам. Ты ж тады плакала?

— Плакала.

— Навошта ж сёння прымушаеш плакаць іншых, тых, хто не верыць табе? Няўжо бачыць слёзы і пакуты асалода?

— Але ж яны не вераць Хрысту, не вераць мне!

— А хіба твая вера і твая праўда адзіная! Ёсць жа Буда, Іегова, Магамет. Быў і ёсць Пярун, бог-Ірамавік.

— Маўчы, паганец! I ты яшчэ дзівішся, што цябе трымаюць у порубе?

— Я ўжо не дзіўлюся, — сумна кажа Усяслаў.

— Скарыся, — павучае Сафія. — Ратуй душу для вечнага жыцця, ідзі ў манастыр, адмоўся ад Полацкага княства. Яно як вярыгі на тваіх руках і нагах. Што дала табе твая гордасць? Разлуку з сям'ёй, поруб... Скарыся.

Усяслаў маўчыць. 3-пад ягоных ног цячэ ўніз па строме жоўтым ручаём пясок.

— Яраславічы перамогуць цябе. У іх больш мячоў, больш вояў.

— Не перамогуць, — блішча гнеўнымі вачамі Усяслаў. — Перамагаюць не толькі сілай, перамагаюць верай. Ці не так вучыць Хрыстос?

— Так.

— А я веру ў сваю крыўскую зямлю. Веру! Чуеш?

Ён уздымае галаву, каб з выклікам глянуць на Сафію, але яе ўжо няма. Царквы няма, а замест яе стаіць высозны дубовы Пярун, чатырохтвары, з доўгімі залатымі вусамі.

— На гэтым месцы, над полацкім Рубонам, мог бы стаяць я, — ціха і сумна говорыць ён. — Мне пакланяўся князь Рагвалод, усе твае прадзеды. Навошта ж ты аддаў мяне на згубу, кінуў у вір, у агонь, у балота?

— Я невіновен, — бляднее Усяслаў. — Палачане, як і Кіеў, і Ноўгарад, паверылі новаму Богу.

— Заморскаму Богу, чужому Богу, — ледзь варушыць драўляныя патрэсканыя вусны Пярун. — Чаму вы не верыце сваім багам? Чаму вас заўсёды вабіць тое, што не сваё? Беручы чужое, пакланяючыся чужому, вы самі прызнаяце перад усім светам, што вы цямнейшыя, слабейшыя розумам за іншых, дурнейшыя.

Усяслаў маўчыць.

— Я знайшоў вам імя, — пагрозліва ўзвышае голас Пярун. — Самаеды вы! Самажэрцы! Так жахлівы Крон пажыраў калісьці сваіх дзяцей.

— Маўчы, — ціха вымаўляе Усяслаў, і ў словах ягоных пакута. — Ты ж ведаеш, ты павінен ведаць, што я ніколі не называў цябе гнілым бервяном, я верыў і пакланяўся табе, як нашаму Богу. Але на тваіх вуснах кроў. Ты патрабаваў крывавых трэб, чалавечыхахвяр...

— Кроў, — смяецца Пярун. — Хрысціяне залілі чалавечай крывёй Еўропу, Егіпет, Іудзею. Яны ходзяць па горла ў крыві, а вы цалуеце іхні крыж. Дзе ж вашы вочы? Няўжо былі дрэнныя лясныя, лугавыя, палявыя і хатнія багі? Няўжо не прыемна было ведаць табе, нагінаючыся над крыніцай, каб глынуць халоднай вады ў нясцерпную спёку, што на рачным дне, там, адкуль б'е нястомны струменьчык, жыве добры бог з блакітнымі вачамі і срэбнай мяккай барадой?

— Я й цяпер яшчэ веру ў такіх багоў, — шчыра кажа Усяслаў.

— Заўсёды вер, сын мой, — весялее Пярун. — Той, хто лёгка адмаўляецца ад учарашняга, не варты заўтрашняга. А я сачу за табою, полацкі князь. I я ведаю, што не ўсіх старых багоў ты загадаў знішчыць. Я ведаю, што, будуючы Сафію, ты ненавідзеў яе.