Леанід Дайнека - След ваўкалака

Гэта была знявага, але рамей праглынуў яе, як глытаюць на званым абедзе ў базілеўсаў дужа пераперчанае мяса. I пячэ, і рот гарыць, а вымушаны ўсміхацца.

— За сілу, — узняў кубак з кіпрскім віном Тарханіёт.

— За сілу, — падтрымаў яго Торд.

Рамей умеў піць не п'янеючы. Такому ўменню папярэднічала цяршіівая трэніроўка. Трэба было, калі п'еш віно, затойваць дыханне, рабіць доўгі глыток, папярэдне перад трапезай выпіўшы лыжку аліўкавага масла. Калі ж даводзілася піць занадта шмат, калі ўжо страўнік трашчаў ад віна, рамей пад нейкай прычынаю выходзіў з-за стала і ў суседнім пакоі глыбока засоўваў сабе ў рот гусінае пяро, змазанае тлушчам. Рабы выціралі з паддогі ваніты, а рамей зноў быў лёгкі і цвярозы.

Так ён зрабіў і сёння. Торд ужо араў носам стол, а Тарханіёт, хітра ўсміхаючыся, усё наліваў і наліваў: «Пі, варвар, — зларадна думаў ён. — Ты назваў імперыю старой бабуляй, але гэта мудрая старая будзе жыць вечна, а вы, маладыя, прагныя да віна і крыві, захлынецеся ва ўласнай блявоціне каля яе ног. Нездарма Бог пасадзіў вінаградную лазу менавіта на нашай зямлі, бо толькі рамейскі народ можа сілу і ярасць віна падпарадкаваць свайму розуму. Варварскія плямёны спіліся б, як цюцькі, маючы ў сваім агародзе, пад сваім акном такую лазу».

Віно зрабіла Торда болын гаваркім і пакладзістым. Ён нават пачаў хваліць Візантыю. Гэта адразу ўлавіў Тарханіёт, сказаў:

— Імперыю можна любіць, ёй можна служыць, жывучы далёка ад яе. Сонца ж далёка ад нас, у нябеснай бездані, але яно грэе ўсіх нас, асвятляе шляхі, спеліць наш хлеб, і ўсе мы любім яго. Так і Візантыйская імперыя. Той, хто верны ёй, шчаслівы чалавек, бо яна ўмее жорстка караць адступнікаў і ворагаў сваіх.

— Я не вораг, — хітнуў п'янай галавой Торд. — Мая баявая сякера не чырванела ад рамейскай крыві. Я хацеў бы ўбачыць ваша рамейскае войска, бо чуў, што яно моцнае і вельмі добра ўзброена. А я люблю добрую зброю.

— О, нашаму войску няма роўні! — усклікнуў Тарханіёт. — Я бачыў яго ў сірыйскай пустыні. Уперадзе ідуць бандафоры-сцяганосцы і букінатары-трубачы. За імі — фаланга цяжкаўзброеных пехацінцаў, якія называюцца скутатамі. Лёгкая пяхота, або, як мы завём іх, псілы, акружае з усіх бакоў скутатаў, дапамагае ім у час бою. Калоны скутатаў, як жывая крэпасць, за якой могуць схавацца і конніца, і лёгкая пяхота. Усе ў яркіх шіашчах, у бліскучых даспехах, з двухлёзнымі сякерамі і коп'ямі, з рагатымі жалезнымі шарамі, з арбалетамі-саленарыямі. А следам ідзе абоз, у якім вязуць ваду і хлеб, фураж ддя коней, ручныя млыны, пілы, малаткі, штурмавыя лесвіцы, пантоны для пераправы цераз рэкі і агонь, наш славуты і страшны мідыйскі або грэчаскі агонь. Гэта трэба ўбачыць на свае вочы, трэба пачуць мерны і настойлівы крок непрыступнай фалангі, калі толькі пясок жорстка рыпіць пад моцнымі нагамі, калі гадзюкі хаваюцца ў норы, а крылатыя арлы ў шчыліны між скал, і ўбачыўшы гэта, абавязкова скажаш сабе: «Вось яны — непераможныя! Вось яны — бяссмертныя!»

Торд як зачараваны слухаў Тарханіёта. Яму, што нарадзіўся пад шум бітвы на дне варажскай лоддзі, гэтыя словы былі як бальзам, як ласкавая ўсмешка самой Святой Дзевы.

— Русы таксама нядрэнныя воіны, — працягваў рамей. — Імперыя помніць князёў Алега і Святаслава. Кіеўскі меч пашырыў межы дзяржавы ад Еўксінскага Понта [Еўксінскі Понт —Чорнае мора] да льдоў Поўначы.

— Моцны баявы народ, — згадзіўся Торд.

— Але ім ніколі не зраўняцца з рамеямі, — бліснуў вачамі Тарханіёт. — У нас ёсць адзін Бог і адзін баганосны імператар, а яны, акрамя Хрыста, пакланяюцца, хоць і патаемна, лясным ідалам, і кожны іхні горад, кожны ўдзельны князь хоча аддзяліцца ад вялікага князя кіеўскага Ізяслава, хоча сам сабе быць гаспадаром. А гэта — смерць для дзяржавы. Сцяна заўсёды сцяна, але калі разабраць яе на асобныя камяні, сцяна робіцца кучай камянёў, за якімі не схаваешся ад варожага мяча. Ад нашых карабельшчыкаў чуў я, што ў паўднёвых морах ёсць магнітная гара. I вось калі да яе падплываюць, магніт выцягвае з карабля ўсе жалезныя часткі: цвікі, балты, заклёпкі, і карабель рассыпаецца. Разумееш мяне? Улада адзінага базілеўса тое жалеза, якое мацуе карабель дзяржавы. Ну яшчэ, калі быць дакладным, дзяржаву мацуюць золата і срэбра.

— Што золата і срэбра?! — раптам усклікнуў Торд. — На свеце няма нічога ярчэйшага за ваду і агонь.

Тарханіёт здзіўлена глянуў на яго, зразумеў, што мозг варага да краёў напоўнены віном, але працягваў далей:

— Ты, напэўна, ведаеш і, напэўна, бачыў, што тут, у Кіеве, у порубе, сядзіць полацкі князь Усяслаў.