Леанід Дайнека - След ваўкалака

— На Падоле неспакойна, брат, — адказаў тонкім голасам Арсеній. Тарханіёта ён называў, хоць пасланцу базілеўса гэта не падабалася, братам.

— Неспакойна? — Тарханіёт узняўся на ногі. — Што ж вынюхалі твае сышчыкі?

— Рукадзельныя людзі і купцы незадаволены князем Ізяславам.

— Чаму? Князь жа такі разумны, такі памяркоўны.

— Полаўцы здавілі Кіеву глотку, перакрыўшы ў прыморскім стэпе Дняпро. Хлеб і соль з Тмутаракані і з Таўрыі не даходзяць да горада.

— Днепр... Днепр... Барысфен... — задумліва паўтараў Тарханіёт, смуглай рукой прыгладжваючы кароткую чорную бараду. — Калі гэта праўда, то ў Кіеве неўзабаве павінен быць дужа вялікі пост.

— Гэта так, брат, — пацвердзіў Арсеній. — Мясцовая чэрнь крыклівая, ваяўнічая, і, калі давядзецца тужэй зацягнуць пояс, яна аддасца новаму князю, аддасца лёгка, як глыток вады. Яшчэ ж я і мае людзі заўважылі, і ў Кіеве пра гэта кажуць, што не дужа сябруюць між сабой Яраславічы. Сярэдні Святаслаў пераўзыходзіць старэйшага брата Ізяслава сілай волі, рашучасцю. У паходзе на торкаў Святаслаў узначальваў усё войска. Малодшы ж Усевалад самы мяккадушны, кніжнік, любіць мір і цішыню.

— Вельмі цікавая звестка, — ажывіўся Тарханіёт. — Значыць, калі я цябе правільна зразумеў, між братамі можна ўнесці меч?

— Можна, — згадзіўся, кіўнуў безвалосай галавой Арсеній. — I адзін меч, як мне думаецца, ужо ёсць. Гэта — князь Усяслаў Полацкі. Яраславічы трымаюць яго ў порубе, як свайго палоннага, а кіеўская чэрнь любіць Усяслава.

— За што?

— Жанчын любяць за прыгажосць, мужчын за адвагу і розум. Полацкі князь вельмі адважны і разумны. Але гэта яшчэ не ўсё. Ён абараняе старую рэлігію русаў, старых іхніх багоў.

— Паганец, — крыва ўсміхнуўся Тарханіёт.

— На тваім месцы, брат, я не рабіў бы такіх паспешлівых заяў, — пакланіўся Арсеній. — Князь Усяслаў хрысціянін, як і мы з табой. Але хрысціянства ў гэты кут зямлі прыйшло пазней, чым у Візантыю. Апостал Андрэй Першазванны запаліў святло веры над Барысфенам, ці як завуць яго тутэйшыя людзі, Дняпром. Князь Уладзімір, дзед Яраславічаў, зруйнаваў паганскія кумірні і хрысціў свой народ па-нашаму, візантыйскаму абраду. Ды гэта было зусім нядаўна. Хрысціянства тут яшчэ як залаты пыл, што пакрывае вялізнага паганскага ідала. Большасць халопаў і смердаў паганцы. Яны ўцякаюць ад святога крыжа ў лясы, у пустыні. Усяслаў Полацкі зразумеў гэта і, як мне вядома, у сваёй Полацкай зямлі ніколі сілаю не гнаў народ у хрысціянства. Вось таму яго любяць, бо чэрнь любіць справядлівых і цярплівых.

Тарханіёт уважліва слухаў Арсенія і з кожным новым словам еўнуха ўсё болей хмурыўся. Калі ж той скончыў, раздражнёна сказаў:

— Табе, як я заўважыў, падабаецца чалавек, што асмельваецца выступаць супраць святой царквы, якую ўзвёў у душах народаў Хрыстос Пантакратар. Ты хутка забыўся пра лёс бацькі свайго, роду свайго і свой лёс.

Еўнух збялеў як палатно, глуха вымавіў:

— Нас многа з драпінай на сэрцы.

Потым паваліўся ў ногі стрыечнаму брату, пачаў цалаваць ягонае калена. Тарханіёт моўчкі стаяў над ім; твар быў суровы і бледны, быццам высечаны з радоскага мармуру. Ён любіў сябе такога — моцнага, уладнага, бязлітаснага. Ён і Арсенія цярпеў побач ў сабою дзеля таго, каб ярчэй падкрэсліць сваю выключнасць, сваё духоўнае і фізічнае здароўе. Гэтак у спальнях парфіраносных базілеўсаў на Палатыі трымаюць сотні еўнухаў, каб вастрэй адчуць асалоду сваёй мужчынскай сілы.

Нарэшце Тарханіёт адпусціў Арсенія, а сам зноў лёг на цёплую калматую шкуру. Цемра і цішыня наплывалі на яго. Ён любіў вось такія хвіліны абсалютнай адзіноты, калі, здаецца, робішся часцінкай гэтага маўчання і душа твая ляціць увысць, у залаты эфір, да божага прастола. Ён ляжаў і ўспамінаў шумныя вуліцы і плошчы Канстанцінопаля, чайкі і ветразі караблёў над пралівам, непрыступныя сцены Палатыя, ураган чалавечых галасоў над іпадромам, калі па ім імчацца калясніцы. Гэта было ягонае жыццё, ягоная радзіма і ягоная імперыя. «Божа, дзякуй табе, што я нарадзіўся рамеем, — думаў ён, пазіраючы ў цемру. — Ты мог бы пусціць мяне ў гэты свет арабам, эфіопам ці славянінам, але ты злітаваўся, і я — рамей, сын і слуга вялікай імперыі, якой няма роўні, слуга свяшчэннага базілеўса. Дзякуй табе, Усявышні». Паступова думкі ягоныя зноў вярнуліся да Кіева, да вялікага князя. Ці ўдасца ўгаварыць яго паслаць дапаможнае войска ў Візантыю? Падарункі князь атрымаў багатыя, але ж гэтыя таўраскіфы надзіва незразумелыя, упартыя і хітрыя людзі. У сваёй ганарлівасці яны часта забываюць, што іхні лёс у руках вечнага неба. Яны быццам бы саюзнікі імперыі, базілеўса, але яшчэ з часоў князя Алега могуць у самы непатрэбны момант паказаць зубы. Тым болын не варта сварыцца з імі цяпер, калі хрысціянства, як залаты сасуд, разбілася на дзве часткі. Папа Грыгорый з Рыма і Генрых, імператар свяшчэннай Рымскай імперыі, хоць і грызуцца, ваююць між сабой, але з аднолькавай прагнасцю глядзяць на ўсход, на Кіеў, куды можна закінуць сеці і ўзяць багаты ўлоў чалавечых душ. Візантыйская царква не павінна аддаць Русь царкве рымскай, калі такое здарыцца, імперыя ператворыцца ў востраў, з усіх бакоў абкружаны ворагамі. Святая Сафія, зберажы імперыю і яе верных слуг!