Леанід Дайнека - След ваўкалака

— Няхай падыдзе да мяне, — загадаў Тарханіёт.

Чорнавалосы раб не надта палахліва падышоў, пакланіўся, спакойна пазіраў у твар Тарханіёту. Значыцца, у няволі нядаўна, бо старыя рабы, навучаныя жыццём, не глядзяць так смела на гаспадара.

— Хто ты і адкуль? — спытаўся Тарханіёт. Ён ведаў мову русаў, даволі добра валодаў ёю.

— Я Дзяніс. Залатар з горада Менска, — павольна вымаўляючы словы, адказаў нявольнік.

— Былы залатар, — паправіў Арсеній.

Дзяніс глянуў на яго, спачатку не зразумеў, але і потым, калі да яго дайшоў сэнс еўнуховых слоў, паўтарыў:

— Я залатар.

— Дзе ж знаходзіцца твой Менск? — пацікавіўся Тарханіёт.

— У Крыўскай зямлі. На поўнач адсюль. Трэба плыць уверх па Дняпры, потым на левую руку будзе Бярэзіна, а з Бярэзіны трэба кіравацца ў раку Свіслач. Там і будзе Менск.

— Як трапіў у няволю?

— 3 палонам у Кіеў прыгналі. Князі варагуюць між сабой, нас, рукадзельных людзей і смердаў, у здабычу бяруць.

Тарханіёт задаволіўся адказам і адпусціў раба, сказаўшы:

— Добра працуй на мяне, і бізун абыдзе тваю спіну.

Пазіраючы, як Арсеній з Дзянісам выходзяць з лазні, падумаў, што занадта доўга размаўляў з рабом. Гэтым стварэнням дастаткова ківа пальца, нахмураных броваў. Раб ёсць раб. Дзеля таго, каб пісалі свае хранографы гісторыкі, каб гутарылі з Богам філосафы і паэты, каб славілі Усявышняга свяшчэннікі, павінен круціць жорны, махаць матыкаю на камяністым полі раб. I ўсё-ткі Арсеній разумна зрабіў, купіўшы раба-славяніна. Трэба мець пад рукою мясцовых людзей, яны ведаюць звычаі свайго краю, ведаюць характар тубыльцаў.

Цяклі дні. Вялікі князь Ізяслаў, здавалася, забыўся пра пасланца рамейскага базілеўса. Тарханіёту і ягоным людзям спраўна дастаўлялі з княжацкай кухні мяса і віно, пшанічны хлеб. I толькі. Князь не падаваў ні слова, ні гуку. Тарханіёт некалькі разоў спрабаваў трапіць да яго на прыём, але князь то ездзіў на ловы, то займаўся з дружынаю, то раптам накочваўся на яго чорны сум, і лекары патаемна ад людзей лячылі князя. Рамей здагадваўся, што князь проста не хоча пакуль што сустракацца з ім, нечага чакае. Але чаго ж чакае Ізяслаў? Паражэння візантыйцаў у вайне з сельджукамі? З'яўлення на Палатыі новага базілеўса? Адзін Бог усё гэта ведаў, але патрэбна было ведаць і Тарханіёту. I ён раскідваў па горадзе невад сваіх сышчыкаў, нават новага раба Дзяніса, які зрэдку хадзіў на Падол кушшць у ганчароў посуд, прымушаў уважліва слухаць усё, пра што гавораць між сабой кіяне, і дакладваць яму. Але ўсё гэта была дробная рыбка, буйной рыбаю рамей заняўся сам. Перш-наперш ён запрасіў да сябе ў госці варага Торда. Рыжавалосы велікан любіў віно, любіў добра паесці, і абедзенны стол у Тарханіёта аж гнуўся ад свежай дзічыны і рыбы, ад розных прысмакаў, а віно было самае найлепшае — кілрскае і фалернскае.

Тарханіёт, як звычайна, пачаў з ліслівых слоў, сказаў Торду:

— Такі адважны, такі мудры воін, як ты, мог бы з поспехам служыць у Канстанцінопалі, быць самім этэрыярхам, начальнікам імператарскай гвардыі.

Торд сустрэў пахвалу рамея спакойна, усміхнуўся.

— Нашы людзі ёсць і ў вас, у Візантыі. I ў гвардыі імператарскай служаць. Па ўсёй Еўропе, пры ўсіх каралеўскіх дварах, цэняць сыноў халоднага мора. Нашы скальды [Скальды — ісландскія і нарвежскія паэты IX—XIII стст.] складаюць песні конунгам [Конунг —кароль] Даніі, Нарвегіі, Швецыі і Англіі.

— А сам ты адкуль? — спытаў Тарханіёт.

— 3 Нарвегіі. Але я яе ні разу не бачыў. Майго дзеда Інгольва выгнаў за мора Харальд Цудоўнавалосы. Гэтага Харальда спачатку называлі Касматым, бо ён даў клятву — пакуль не возьме ўладу, не будзе стрыгчы валасы.

— I ён пастрыгся?

— Так, ён стаў першым нарвежскім конунгам. А ўсе тыя, хто не жадаў мець над сабой нічыёй рукі, рассыпаліся па свеце. Майго дзеда лёс прывёў у Полацк, а потым сюды, у Кіеў. 3 таго часу Одзін, галоўны Бог, Бог вайны і Бог мёртвых, ахоўвае наш род на чужой зямлі. Каму толькі мы не служылі! Полацкаму князю Брачыславу, Ішязю Яраславу Мудраму. Даўно памерлі мой дзед, мой бацька. Сёння мая баявая сякера служыць князю Ізяславу. Мая сякера — чэсная сякера.

Гэты Торд быў не такі просты, як здавалася напачатку. 3 ім, падумалася Тарханіёту, трэба паводзіць сябе край як асцярожна.

— У Еўропе зараз ёсць дзве магутныя сілы: вікінгі і Візантыя, — сказаў рамей. — Вікінгі валодаюць Поўначчу, Візантыя — Поўднем.

Але Торд не згадзіўся.

— Сыны халодных мораў шіаваюць па Міжземным моры, як у сябе дома. Сцяг вікінгаў, на якім вышыты груган, ужо лунае над Сіцыліяй. Нашы мячы, ці, як называюць іх скальды, сярпы ранаў, не можа спыніць ніхто. Ваша ж імперыя, прабач мяне, ужо не дзяўчына і нават не маладая жанчына, а бабуля.