Леанід Дайнека - След ваўкалака

Торд згодна кіўнуў галавой.

— Ведаю, вельмі адважны князь.

— Дык вось, наш базілеўс гэтаму князю замест вады даўно наліў бы ў кубак адвар цыкуты, і князя б не было. Але гэта справа саміх русаў, самога вялікага князя Ізяслава. Я ж хачу сказаць, што Усяслаў Полацкі, як і ты, бясстрашны Торд, можа стаць верным сябрам Візантыі.

Пры такіх словах Торд узняў галаву.

— Імперыі патрэбны такія людзі, рашучыя, моцныя, людзі, якіх паважае і любіць народ, — не спыняўся, казаў далей Тарханіёт. — I ты не памылішся, адважны Торд, калі болын пільна глянеш на Канстанцінопаль, сцены якога ўзведзены не з саломы і не з чароту, а з мячоў і коп'яў непераможных воінаў.

— Але я служу вялікаму князю Ізяславу, — раптам вымавіў Торд.

— Усе мы служым Хрысту. Ён — адзіны наш уладар, — узвёў вочы ўгору Тарханіёт. На душы ў рамея была прыкрасць. Аказваецца, гэты паўночны варвар, гэты п'яны цюлень памятае пра свой абавязак і, як ні дзіўна, не пазбаўлены высакародства. «Што ж, не ўсякае дрэва адразу згінаецца, — падумаў Тарханіёт. — Але я ўпэўнены, што неўзабаве знайду ключ да жалезнага сэрца варага». Ён узняў кубак, сказаў:

— Давай, як сябры-застольнікі, вып'ем за тыя дарогі, зямныя і марскія, што яшчэ чакаюць нас у нашым жыцці.

— Вып'ем, — усхапіўся Торд.

Калі нарэшце п'яны Торд пайшоў, рамей загадаў прынесці папірус, чарнілку, пяро і, пазіраючы на жоўта-пунсовы агеньчык свечкі, застыў у глыбокім одуме. Гэта былі найлепшыя ягоныя хвіліны. Тлум дня сплываў, душа лагаднела, спакайнела, ачышчалася, можна было падумаць пра сэнс зямнога жыцця. Тарханіёт з ранняга юнацтва прывучаў сябе глядзець на ўсё цвяроза, старацца як мага глыбей пранікаць у сутнасць рэчаў і з'яў. Ён добра памятаў словы вялікага сіцылійца філосафа Эмпедокла:

Хацелася напісаць нешта мудрае, значнае, каб далёкі нашчадак-рамей у такой жа самотнай глухой начы прагаа чытаў, хваляваўся ад прачытанага, доўга не спаў, перагукваўся з ім, Тарханіётам, уражанай душою праз стагоддзі. Там, у недасяжнай будучыні, будзе такі ж вецер, і будзе Іпумець рака, нямоўчна, глыбінна, і будзе нехта крочыць па начной сцежцы, над якой гараць задуменныя блакітныя зоркі. Якое кароткае зямное жыццё! Толькі народзішся, толькі разумным вокам глянеш на свет, як ужо трэба рыхтавацца да жыцця нябеснага, вечнага.

Тарханіёт уздыхнуў, адклаў пяро. Не пісалася. Тады ён паклікаў Арсенія, загадаў, каб той прывёў Дзяніса, новага раба. Калі раб увайшоў, глянуў на яго і на Арсенія строга, у гневе зламаў густое чорнае брыво, сказаў:

— Гэты рус дужа валасаты. У раба павінна быць голая галава, па якой заўсёды можна ўдарыць, на якую можна сыпаць попел і пясок. Няхай яго астрыгуць, і ты, Арсеній, зноў прывядзі яго да мяне.

Неўзабаве прыйшоў астрыжаны Дзяніс. Белая незагарэлая скура на цемені рэзка адрознівалася ад смуглай, амаль карычнева-чорнай скуры шчокаў. Але нічога — папрацуе на сонцы дзень-другі і адразу стане цёмнагаловы.

Раб стаяў панылы, невясёлы. Яны, рабы, вясёлымі бываюць толькі тады, калі з дазволу гаспадара п'юць неразбаўленае віно, падаюць на зямлю, балбочуць нешта незразумелае і смяюцца, як дзеці. У Тарханіёта гэта заўсёды выклікала агіду. П'яная дзікая ўсмешка на худым, дачасна пастарэлым твары была ўсмешкаю д'ябла.

— Сумуеш па радзіме? — спытаў Тарханіёт. Ён сам здзівіўся свайму пытанню, бо хіба вядома рабам-варварам, што такое сум, гонар, адчуванне страты? У іх ёсць мускулы, вочы, рот, маюцца зачаткі душы, але толькі зачаткі. Душа рабоў — бяскрылая сляпая птушка. Ды пытанне вырвалася само па сабе, пэўна, ён, Тарханіёт, расчуліўся, памякчэў, успомніўшы Эмпедокла.

Не чакаючы адказу, Тарханіёт гаварыў далей:

— Тут, у Кіеве, сядзіць у порубе разам з сынамі князь Усяслаў Полацкі. Твой былы князь. Разумееш?

Раб кіўнуў астрыжанай галавою.

— Кіеўская чэрнь шануе, любіць яго, хоць любоў чэрні заваяваць лёгка: кінь ёй мяса, віна — і ты Бог. Ды не віном і не мясам заарканіў Усяслаў кіеўскі Падол, бо сёння сам нічога не мае. Іншым ён бярэ, але я не гэта хачу табе сказаць. Каля акенца поруба, я сам бачыў, спыняюцца людзі і некаторыя з іх нават размаўляюць з князем — варта дазваляе. Чаму б табе не схадзіць да акенца?

Раб уздрыгнуў, з непаразуменнем глянуў на гаспадара. Ён не мог даўмецца, што хаваецца за такой прапановай. Навошта рамей сваім словам кроіць сэрца яму, Дзянісу, які столькі адпакутаваў за апошні сонцаварот?