Леанід Дайнека - След ваўкалака

— Чаго ж ты маўчыш? — настойваў Тарханіёт, не дачакаўшыся адказу, стукнуў драўляным малаточкам па званку, які на скураным пазалочаным рэмені вісеў леваруч ад яго. Адразу ж увайшоў Арсеній.

— Заўтра павядзеш раба да поруба, у якім сядзіць князь Усяслаў, — сказаў Тарханіёт еўнуху. Калі Дзяніс выйшаў, растлумачыў:

— Мне патрэбна звязацца з гэтым апальным князем. Імперыя павінна шукаць сяброў не толькі ў залатых палатах, на тронах, паміж радасці і славы, але і там, куды рэдка трапляе сонечны прамень: у халупах жабракоў, у турмах і катавальнях. Нездарма кажуць, што здаровы жабрак шчаслівейшы за хворага базілеўса. Там, на дне жыцця, дрэмлюць магутныя сілы. Яны сляпыя, нямыя, страшныя, дзікія, але з імі трэба падтрымліваць сувязь, каб у рашучы час, у час, калі зазвоняць мячы і пацячэ кроў, яны былі з намі. Давядзеш раба да акенца, а сам адыдзешся ўбок. Не трэба, каб варта ўбачыла каля поруба рамея. Калі ж схопяць раба, а яго могуць схапіць, ён скажа, што сам родам з Полацкай зямлі, засумаваў па радзіме і захацеў глянуць на свайго князя. Тарханіёт змоўк.

— I гэта ўсё, брат? — асцярожна запытаў Арсеній.

— Не. Самае галоўнае тое, што раб, непрыкметна для варты, павінен кінуць у поруб вось гэты шарык.

Тарханіёт двума пальцамі ўзяў са стала невялікі шарык з цёмна-жоўтага воску.

— Унутры шарыка схавана пасланне князю Усяславу. Я напісаў пасланне рускімі літарамі на ядвабнай стужцы.

— Але раб і разам з рабом твой шарык могуць трапіць у рукі варты, а я чуў што вялікі князь Ізяслаў бязлітасна карае ворагаў сваёй дзяржавы, — сказаў Арсеній.

— Ворагаў бязлітасна караюць усе базілеўсы, не толькі Ізяслаў — усміхнуўся Тарханіёт. — I гэта не мой шарык, а наш. Наш. Зразумеў? Дарэчы, пад пасланнем на ядвабнай стужцы я напісаў тваё імя.

Тарханіёт пранізліва пазіраў на еўнуха.

— Маё? — перапытаў еўнух.

— Тваё. Калі схопяць раба, схопяць і цябе. Пастарайся ж, каб раба не схапілі і каб шарык трапіў у поруб, у рукі Усяслава. I яшчэ... Вы пойдзеце да поруба заўтра, пад вечар. Перад гэтым добра накармі раба, не шкадуй мяса, дай кубак віна, а ў віно ўсып вось гэты парашок. Вы, еўнухі, лепш ведаеце, што гэта такое.

— Атрута, — прашаптаў Арсеній, беручы ў рукі маленечкую медную чарачку, на дне якой быў насыпаны чырвоны парашок. — Ты хочаш, каб раб памёр?

— Хачу. Я думаю, што яму ўдасца кінуць шарык у поруб і што Усяслаў, вораг Яраславічаў, захавае тайну шарыка. Але раба пасля гэтага могуць схапіць, пачнуць дапытваць гарачым жалезам... Няхай лепш ён памрэ трошкі раней і не паспее выдаць мяне і цябе. Ён мой раб, мая ўласнасць, і я хачу, каб і смерць ён прыняў ад мяне, а не ад некага іншага. Можаш ісці, Арсеній.

Еўнух пайшоў, схаваўшы чарачку з атрутай у доўгае рукаво сваёй бледна-ружовай хламіды. Атрута для візантыйскіх еўнухоў такая ж звычайная рэч, як хлеб і вада. Колькі парфіраносных базілеўсаў і базіліс, адважных страцігаў і мудрых эпархаў на самым узлёце жыццёвых сіл, у цвіценні душы і цела раптам, як лёгкі штуршок, адчувалі няўлоўную млявасць пад сэрцам. Гэта быў сігнал, знак, што атрута, маленечкая расінка смертаноснай вадкасці або драбінка, пылінка парашка пранікла ў кроў і назад, са скляпенняў чалавечага цела, яна можа выйсці, толькі ўзяўшы з сабою чалавечую душу. Пачыналі выпадаць валасы, прычым усе: з вусоў і броваў, з падпахаў... Твар набухаў разбракаў, мяняў колер. Смуглая скура штодня рабілася ўсё болей ружовай, зеленавата-фіялетавай. Размякчаліся косці, шью не трымала галаву, ногі — цела. 3 пальцаў, як рыбіна луска, абляталі пазногці. Расінка і пылінка забівалі гігантаў, рабілі нікчэмным прахам тых, хто зубамі перакусваў цвікі і ламаў у руках конскія падковы. I ўсім гэтым з найвялікшым спрытам і майстэрствам валодалі еўнухі, людзі, у якіх жыццё адабрала ўсе зямныя радасці, пакінуўшы толькі адну жорсткую радасць — забіваць.

Тарханіёт глядзеў услед Арсенію, і холад бег у рамея па скуры.

Князю Усяславу прыснілася Сафія, саборны полацкі храм. Не жонка прыснілася, не сыны, не бацька з маці, а царква. На ўзлобку над шырокай Дзвіной адкрылася яна воку, сяміверхая, прыгожая. Чырвоная цэгла-плінфа і шэра-сіняватыя камяні-булыгі, з якіх дойліды клалі сцены, надавалі ёй пярэстасць і таямнічую суровасць. Уверх узмывала яна, да самых воблакаў, да лапікаў сіняга неба і ўся была, як парыў свежага ветру.

Сафія па-рамейску азначае мудрасць. Мудрасць хацелі мець на сваёй зямлі тыя людзі, што пачыналі будаваць храм. Колькі працы дала яна і палачанам, і камнясечцам-рамеям, і яму, Усяславу! Гліну, камень, дрэва, галаснікі, панікадзілы, званы, срэбра, воск патрабавала цяжкая шматгадовая будоўля, і ўсё княства напружвала сілы, аблівалася потам і будавала, будавала... Мудрасці, святога слова хацелі ўсе, а ён, князь Усяслаў, хацеў, каб у Полацку царква была не горшая, чым у Кіеве ці Ноўгарадзе. I нездарма, калі захапіў Ноўгарад, спаліўшы яго да Нераўскага канца, адразу загадаў зняць усе царкоўныя званы і везці іх у Полацк. «Няхай мая Сафія званчэйшаю будзе», — сказаў тады воям.