Леанід Дайнека - След ваўкалака

— Шчасце любога з нас, смяротных, у тым, што мы можам мысліць. Дажджавы чарвяк точыць свае бясконцыя ходы-выхады, але ён ніколі не здагадаецца ўзняць галаву і глянуць на неба, на сонца і зоркі. Мы шчаслівыя тым, што можам адчуваць і адчуваем зменлівасць зямнога жыцця. Гарады і народы, як пісаў Менандр, то дасягалі высокага росквіту, то прыходзілі да пагібелі. Кругазварот часу, бясконца ўсё перакройваючы, паказвае зменлівасць лёсу свету, і будзе рабіцца гэта, пакуль на зямлі існуюць людзі і бітвы.

— Так, так, пакуль існуюць людзі і бітвы, — падхапіў Тарханіёт. — Можна прайграць бітву, але нельга прайграваць галоўную бітву. А сёння ддя Візантыі і ддя яе сястры па праваслаўі Русі ўсё рашаецца там, на ўсходзе, адкуль ідуць полчышчы бязбожнікаў.

Рамей зноў паспрабаваў быў павярнуць гутарку на выгадную для сябе дарогу — пра вайсковую дапамогу Візантыі. Але князь Ізяслаў узняў кубак, рашуча сказаў:

— У нас калі п'юць, дык п'юць. А дзяржаўнымі справамі павінны займацца цвярозыя галовы. Сёння ж самы дарагі мой госць той, хто добра есць, у каго жывот у сем столак.

Тарханіёт, які ўмеў на ляту лавіць чужыя думкі, які на Палатыі па руху брыва навучыўся ўгадваць змены ў настроі зямных уладароў, адразу весела засмяяўся.

— У першай запаведзі сказана: не сатвары сабе куміра... Калі вялікі князь так шчодра будзе частаваць усіх нас, нашым кумірам зробіцца віно.

— Гэта нядрэнны кумір, — упершыню за доўгі час падаў свой голас вараг Торд.

У Кіеў, у сваю рэзідэнцыю на княжым двары, Тарханіёт вярнуўся стомлены і раздражнёны. Размова з князем Ізяславам не атрымалася, трэба ўсё пачынаць спачатку, і невядома яшчэ, колькі давядзецца прасядзець у гэтай праклятай Таўраскіфіі. Але шкодна працяглы час насіць злосць у сваёй душы, душа робіцца кволай, і Тарханіёт ударыў нагой старога слугу-армяніна, які са срэбнага збанка ліў яму на рукі падагрэтую ваду. Так Тарханіёт заўсёды выпускаў са сваёй душы лішнюю злосць. Паступова настрой палепшыўся. Цела было свежае, чыстае, масла для валасоў пахучае — стары армянін падмешваў у яго мяту, язмін і ружу. Падумалася нават пра жанчыну, пра смуглыя цвёрдыя грудзі якой-небудзь мясцовай прыгажуні, але з жанчынамі трэба пачакаць, трэба быць асцярожным. «Жыццё не такое ўжо кепскае, — падумаў Тарханіёт, паўлежачы ў белым прасторным хітоне на мяккай туравай шкуры, — я мог бы зараз быць грабцом на галеры, які прыкаваны ланцугом да лаўкі, які дзень і ноч варочае цяжкое вясло пад ударамі бізуна і апаражняецца проста пад сябе. Я мог бы зараз быць еўнухам, чалавекам-раслінай без валасоў, з тоўстым тлустым падбародкам і бледнымі халоднымі рукамі. У імперыі тысячы еўнухаў. Мужчыны, пазбаўленыя дзетародных членаў, не могуць быць сынамі гарачага яркага сонца, яны сыны месячнага святла».

— Армянін! — паклікаў слугу Тарханіёт. — Прывядзі сюды Арсенія.

Еўнух Арсеній увайшоў у апачывальню з паклонам, з глыбокай пакорай у цёмных бясстрасных вачах. Яму было каля сарака гадоў, а выглядаў на ўсе шэсцьдзесят. Бязвольная бязмоўная істота, і толькі адзін Тарханіёт ведаў, якія страсці кіпяць пад гэтай бледна-шэрай змарпічакаватай скурай. Не душа была ўнутры гэтага цела, а келіх, напоўнены атрутай. Тарханіёт помніў Арсенія яшчэ дзесяцігадовым хлапчуком, вясёлым жвавым, хутканогім. Яны былі стрыечнымі братамі, сябравалі, разам купаліся ў Прапанцідзе, любілі, уціснуўшыся ў людскі натоўп, глядзець на ранішнія выхады базілеўса ў Залатой зале. Ды бацьку Арсенія кентарху [Кентарх — сотнік] Палікарпасу не пашанцавала. У адным з паходаў базілеўс Канстанцін Дука загадаў схапіць яго і асляпіць. Беднаму кентарху выкалалі вочы распаленым канцом жалезнага шацёрнага слупа і саслалі ў глухі манастыр. Ніхто не мог здагадацца, з якой прычыны так жорстка быў пакараны сцігглы кентарх, але ж хіба пытаюцца ў неба, за што яно б'е людзей маланкаю? Няшчасце абрынулася на ўвесь род Палікарпаса: жанчын пастрыглі ў мнішкі, мужчын, і дзесяцігадовых, і сямідзесяцігадовых, аскапілі. Так зрабіўся вясёлы жыццярадасны Арсеній сонным, вялым паўчалавекам. Гэты паўчалавек стаяў зараз каля Тарханіёта і з сабачай адданасцю пазіраў яму ў вочы.

— Што чутно ў Кіеве, Арсеній? — спытаўся Тарханіёт. Ён не запрасіў яго сесці, не прапанаваў келіх віна. Са сваім стрыечным братам ён паводзіў сябе заўсёды ўладна, штохвілінна напамінаючы таму, якую вялікую ласку зрабіў ён, Тарханіёт, узяўшы сабе ў памочнікі нікчэмнага еўнуха, сына ворага самога базілеўса.