Леанід Дайнека - След ваўкалака

— Бывай, сонца, — узняў угору твар Гнеўны. — Дзеля таго, каб ты свяціла ўсім і грэла ўсіх, нехта павінен жыць у цемры.

Ён пакланіўся сонцу, пакланіўся рахманам, павольна пайшоў да сваёй пячоры.

— Не пакідай нас! — кінуліся следам рахманы, але ён, не азіраючыся, спыніў іх рухам і знік пад зямлёю.

— Гора! Гора нам! — аж завыў натоўп. Некаторыя пачалі, нібы жанчыны, ірваць валасы на галаве. Добры з сумнай усмешкай глядзеў на бушаванне рахманаў. Былі між іх не толькі маладыя, былі дзяды-сівагрыўцы, і слёзы каціліся па старэчых шчоках, буйныя, непадробныя.

Белавалода з Ушьяніцай больш нішто не затрымлівала ў абшчыне. Моўчкі дайшлі яны да сцяны, моўчкі з дапамогаю калаўрота і вяровачнай лесвіцы перабраліся цераз яе і толькі там, за сцяною, у пушчы, з палёгкай уздыхнулі. Здавалася, скончыўся нейкі недарэчны незразумелы сон.

— Ніколі б не паверыла, каб на свае вочы не бачыла, што жывуць такія, — сказала Ульяніца. Белавалод маўчаў. Пакуль што ён не мог выказаць словамі тое, што нагарнулася на душу, што змушала па-новаму глядзець на сябе і на свет, у якім побач радуюцца сонцу і змроку, дыхаюць, пакутуюць, спадзяюцца на вечнае жыццё зусім непадобныя людзі. Ён адчуваў, што пасталеў за гэтыя тры дні, зразумеў нешта такое, аб чым не толькі казаць, а нават прызнавацца самому сабе яшчэ рана, яшчэ не час.

Яны ішлі да ракі, і ўсё болей глушэў лес, усё часцей трапляліся бясконцыя завалы з дрэў, якія некалі рухнулі пад напорам ветру або пад напорам старасці. Некаторыя спарахнелыя дрэвы ўжо зараслі высокай вільготнай травою, што з самага нараджэння свайго не бачыла промня сонца. Галіны дрэў цягнуліся з гэтай глухой травы, нібы рукі тапельцаў.

Нарэшце стужка Свіслачы затрапяталася наперадзе. Яны вельмі абрадаваліся рацэ, бо рака — гэтарух, дарога, Менск...

Ядрэйка сядзеў на беразе і паліў цяпельца, кідаючы свежы лапнік у агонь, каб вышэй уздымаўся слуп сіняга дыму.

— Даўно чакаю вас, баяры вы мае дарагія, — узвіўся Ядрэйка. — Чаго толькі я не нацярпеўся! I камары мяне грызлі, і мядзведзь-сапун падыходзіў, і нехта енчыў у пушчы касцяным голасам. Толькі вочы звяду, а ён др-р-ру... др-ру-ру...

— Мы болей, дзядзька, нацярпеліся, — сказала Ульяніца, шукаючы вачыма лодку-дубоўку. Ёй хацелася як мага хутчэй плыць з гэтага месца.

— Тваё цярпенне вядомае, жаночае, — шырока ўсміхаўся Ядрэйка. — Так ужо Бог стварыў вас, жанчын. Ого-гого, якая сіла ў вас! А так з выгляду дзеўкі падатныя, мяккія, хоць у вузел вяжы.

У гэты час пачулася шыпенне стралы. Белавалод, які выводзіў дубоўку з-пад схоўнага куста на чыстую ваду, разгублена азірнуўся. У смаляны бок лодкі, між ягоных рук, уваткнулася, упілася доўгая страла і яшчэ трапятала, уздрыгвала ўсім сваім апярэннем, быццам шкадавала, што не патрапіла ў шыю або ў спіну чалавеку. Між прырэчных дрэў мітусіліся нейкія цені.

— Гэта Гнеўны іх паслаў! — у роспачы закрычала Ульяніца. — Ён усіх нас хоча забіць! Каб не ведалі, каб нікому не расказалі!

Белавалод схапіў Ульяніцу, паклаў на дно дубоўкі, прыкрыў сваім целам. Побач цяжка ўпаў у лодку Ядрэйка. Лодка захісталася, завалюхалася, вось-вось зачэрпне зеленаватай цяжкой вады.

Рукамі яны адпіхнуліся ад куста, потым Белавалод успомніў пра вясло, уваткнуў яго ў раку, з натугаю пачаў веславаць. Стрэлы паляцелі густым роем, і адна ўсё-ткі адшукала Ядрэйку, пеканула ў левы плячук. Рыбалоў, моршчачыся, выдраў яе, шпурнуў прэч ад сябе, крыкнуў:

— Каб над вамі вароны крукалі, хто на людзей палюе!

Стрэлы білі па вадзе. Білі з ціўканнем і шыпеннем. Але раптам на беразе, дзе заселі лучнікі, усчаўся шум, гвалт. Пэўна, з'явілася нейкая новая сіла і навалілася на людзей Гнеўнага. Лучнікам было зараз не да ракі. Ядрэйка асмялеў, узняў галаву, з пагрозаю крыкнуў:

— Я адрэжу ўсім вам вялікі палец правай рукі, і вы ніколі болей не возьмеце лук! Гэта кажа вам Ядрэйка!

Столькі рашучасці было ў ягоным голасе, столькі адвагі, што няцяжка было ўявіць яго самым харобрым воем усёй Полацкай зямлі. Асабліва таму, хто не бачыў, як некалькі імгненняў назад гэты адважны Ядрэйка тачыўся на самае дно дубоўкі.

— Ці жывыя вы? — запытаўся Ядрэйка ў Белавалода і Ульяніцы.

— Здаецца, жывыя, — адказаў Белавалод.

— Ну то й добра. Трэба жыць, баяры вы мае дарагія.

Ядрэйка ўзняўся на поўны рост. У гэты час на рачны бераг выехаў з пушчы на вараным танканогім кані вой, крыкнуў:

— Хто вы, людзі?!

— Мы плывём у Менск! — за ўсіх спалохана выкрыкнула Ульяніца.

— Нікога не бойцеся і плывіце да мяне, — загадаў вой. — Я дружыннік полацкага князя Усяслава Раман.