Леанід Дайнека - След ваўкалака

Вялікі князь кіеўскі Ізяслаў разам з усім дваром, разам з блізкімі баярамі і княгіняй Гертрудай, разам з прыдворнымі дамамі, кухарамі і гудошнікамі плыў на пяці лоддзях у дняпроўскія затокі пастраляць шызых качачак і белых лебедзяў. Яшчэ ўчора бушавала над Кіевам навальніца, маланка ўгрызалася ў цвёрды нябесны блакіт, і ўсе, асабліва маладзенькія прыдворныя дамы, баяліся, што непагадзь спалохае князя і зноў давядзецца сумаваць у горадзе. Але неба вызвалілася ад абложных воблакаў, рака пасвятлела, паспакайнела, заіскрылася пад лагодным сонцам, і грабцы, усе загарэлыя, шыракаплечыя, у зялёных кашулях, наляглі на вёслы. Кожная лоддзя мела чатыры пары вёсел і на носе ачаг — жалезную скрынку, напоўненую пяском. Кухары, як толькі лоддзі адплылі ад княжай прыстані ў Кіеве, пачалі рыхтаваць абед. Меркавалася, што гэта будуць лёгкія закускі з віном і мёдам, бо галоўны абед звычайна рыхтавалі на адным з астравоў, якія густа ляжалі па цячэнні ракі. Там, на востраве, можна было раскласці велізарнае вогнішча, каб на ражнах падсмажыць вепраў, казуль і зайцоў, тушы якіх загадзя ўзялі з сабою.

Ізяслаў з вялікім цісавым лукам у руках сядзеў пад ядвабным чырвоным балдахінам, які быў нацягнуты на гранёных медных слупках. Дно лодцзі пакрываў агромністы мяккі дыван, затканы кветкамі, сцяблінамі раслін, хвастамі яркапёрых паўлінаў. Разам з Ізяславам плылі баярын польскага караля Баляслава Казімір, пасланец канстанцінопальскага базілеўса Рамана Дыягена Тарханіёт і начальнік атрада варагаў-находнікаў Торд. Гэта былі вельмі розныя людзі, і вельмі розныя справы і мэты прывялі іх з розных канцоў зямлі ў Кіеў.

Ізяслаў толькі што ўдала пусціў стралу, падбіўшы ёй вялікую птушку. Адзін з грабцоў адразу ж кінуўся ў раку і неўзабаве прыплыў назад, кінуў князю пад ногі паляўнічую здабычу. Гэта быў прыгожы качар, з бліскучай цёмна-зялёнай галавой і шыяй, з белай палоскай на шыі, з фіялетавымі «люстэркамі» на крыллях.

— Базілеўс — цудоўны стралок! — усклікнуў Тарханіёт і смуглымі, аголенымі па локаць рукамі схапіў мёртвую птушку. Лях Казімір, буйнацелы і шэравокі, пры словах рамея ўсміхнуўся аднымі куточкамі тонкіх вуснаў і гэта азначала, што ён таксама ўхваляе трапнасць Ізяслава і што яму, а не Тарханіёту патрэбна было першаму выказаць захапленне. Толькі рыжавалосы Торд, якому ў даўняй бітве рассеклі правую шчаку, быў, здавалася, бясстрасны. Але з-пад густых светлых броваў насцярожана глядзелі, нічога не прапускаючы, вочы колеру зеленаватага паўночнага лёду.

Ізяслаў быў надзвычай задаволены. Калі б не грабец, што паспяшаўся выслужыцца перад князем, ён сам бы скокнуў у Дняпро і дастаў бы птушку. Хай бы глядзелі рамей і лях з варагам, які спрытны, які дужы кіеўскі князь. Трымаючы сталец вялікай і багатай дзяржавы, нельга быць слабым хірляком.

— Дарагія госці, — шырока ўсміхнуўся Ізяслаў, — неба паслала нам вялікую тлустую птушку, як напамінак, што ўжо час абеду. Прыстанем да вострава, і мае кухары падсмажаць яе.

Лоддзі весела памчаліся да бліжэйшага вострава. Грабцы скінулі сходні, і рознакаляровы шумны натоўп мужчын і жанчын выліўся на жоўты пясок і зялёную мяккую траву. Нацягнулі шацёр, прычым ваўняныя беласнежныя полы шатра не даставалі да самай зямлі, каб быў вольны ход свежаму рачному ветру. Елі печаную з яблыкамі дзічыну ў гліняных гаршках, белую і чырвоную рыбу з падсоленай духмянай ікрой, залітых смятанай перапёлак і курапатак, печань маладых тураў. Пілі рамейскае віно, кіеўскі мёд, халодны квас, гарачы збіцень, настойкі з лугавых траў, у якія быў падсыпаны перацёрты мак. Потым отракі разнеслі на залатых талерках вінаград і арэхі, сушаныя дыні, ярка-чырвоныя сакавітыя скрылі кавуноў.

Ізяслаў сядзеў на аксамітных падушках, шчодра частаваў гасцей. Быў ён у кашулі з найтанчэйшага белага лёну, з вышываным залатой бліскучай ніткай каўняром. Кашулю падпяразваў ядвабны пояс з кутасікамі ў выглядзе вясёлых срэбнагаловых рыбак. На нагах у князя былі боты з тонкай жоўтай скуры, мяккія, без абцасаў.

Рамей Тарханіёт дзівіўся апетыту кіеўскага князя і той смеласці і бесклапотнасці, з якімі князь піў і еў, беручы страву і пітво з рук маўклівых отракаў. У Візантыі, на Палатыі, базілеўс Раман Дыяген ніколі макавага зярняці ў рот не пакладзе без таго, каб гэта зярнятка папярэдне не пакаштавала дзесятак служак, бо ежа можа быць атручана. «Ім, таўраскіфам, лягчэй жыць, — думаў Тарханіёт пра мясцовых князёў і баяр. — Іхнія душы не гняце шматвяковы цяжар імперыі, дзе ўсё сотні разоў праверана, узважана, адлічана. Яны не ведаюць, што такое прыдворны цырыманіял, калі тысячы людзей як бы злучаны адной нябачнай ніткаю і кожны ведае свой наступны крок, жэст. У іх захавалася больш непасрэднасці, жывасці, весялосці, варварскай радасці жыцця. Па сутнасці, гэта маладое несапсаванае племя з маладой гарачай крывёй. Такімі калісьці шмат-шмат гадоў назад былі рамеі. Тады рамеяў цікавіла ўсё: і далёкія моры, і таямніцы неба, і законы любамудрасці — філасофія. Але расла, багацела, развівалася, разбухала ўшыркі імперыя і высмоктвала ўсе жывыя сокі з чалавечых душаў. Імперыя бясстрашных страцігаў-палкаводцаў паступова змізарнела, закасцянела, ператварьшася ў падточаны шашалем старасці дом, дзе гаспадараць безвалосыя еўнухі. Усё цяжэй адбіваць удары варварскіх народаў, правінцыі адна за другой адвальваюцца ад імперыі, і можна сказаць, што гэта заканамерна, што гэта ўсё закладзена ў самой сутнасці ўсяго жывога. Надышла старасць вялікай імперыі, яе восень, час яе лістападу».