Леанід Дайнека - След ваўкалака

Баярская раць адхлынула, пакінуўшы некалькі дзесяткаў забітых. Пераемніку Грышку, які ўжо амаль узлез на вяршыню вала, кап'ё ўдарыла ў горла, і ён замоўк навекі. А перад гэтым, падахвочваючы сваіх не дужа адважных сябрукоў, Грышка махаў жалезнай булавою і крьгааў: «Гайда ў княжы палац! Там антыхрысты закапалі катлы, поўныя срэбра і заморскіх дарагіх камянёў!»

Белавалод біўся на вале поруч з Лютам. Далі яму сякеру, што прыхоплівалася да рукі скураной пятлёй, і ён ударамі сякеры сустракаў тых, што пішчом лезлі на вал. Аднаго ці двух зваліў з лесвіцы. Лют, як і заўсёды, быў узброены сваёй магутнай дубінай.

Белавалоду не хапала сіл, бо моцна ў свой час ляснуў па галаве падольскі бондар, але, сціснуўшы зубы, ён цяжка махаў сякераю. Хрысціянін разам з паганцамі біўся не супраць полаўцаў, а супраць хрысціян. Яшчэ некалькі сядміц назад палічыў бы гэта Белавалод святатацтвам, самым жахлівым грахом, але некалькі сядміц назад не было ў ягоным жыцці Люта, не было ранішняга блакітнага возера, у якім купаўся вадзянік, не было пакутнай смерці ваяводы Белакраса, што сканаў з-за баярскага вераломства. Было такое адчуванне, быццам з'явіліся ў яго новыя вочы і вушы, новае сэрца. I гэтае новае сэрца кожным сваім гарачым штуршком любіла Люта, які ўжо два разы засланіў яго, Белавалода, ад смерці, любіла лясных людзей. Гэтых людзей аб'явілі дзікімі звярамі за тое, што яны не захацелі здрадзіць сваім продкам. Дык няўжо ж анёлы тыя, якія плюнулі на магілы прашчураў, пабеглі ад іх за абяцанкаю вечнага жыцця?

Між тым бой толькі набіраў сілу. Усё новыя падмацаванні ішлі да баярскай раці, а лік паганцаў змяншаўся — хто падаў ад стралы ці кап'я, а хто — былі і такія, зразумеўшы нявыкрутку свайго становішча, скакаў цераз абгарэлыя забаролы, прасіў літасці. Лют уласнаручна забіў двух перабежчыкаў, ды нічога не мог зрабіць. Баяры ўнізе чакалі маладушных, не чынілі ім зла, зганялі ў купы і дзялілі між сабой будучую чэлядзь, гаворачы: «Бог працу любіць». Балюча было глядзець на такое, і Лют скрыгатаў зубамі ад злосці. Неўзабаве яго параніла — страла ўпілася ў левы плячук. Ён выцягнуў стралу, загадаў знайсці ў княжым палацы стары пергамен. Калі нарэшце прынеслі пергамен, малады паганец напісаў на ім скрываўленай стралою: «Па калена ў крыві стаім у Берастове. Ратуй нас, вялікі князь». Выклікаўшы свайго самага надзейнага чалавека, Лют сказаў, моршчачыся ад болю:

— Два ці тры дні мы яшчэ пратрымаемся, а потым — капец усім нам. Парвуць нас на дробныя кавалкі баяры, бо мы да апошняга не выпускалі з рукі меч. Горка мне, што гіне справа бацькі майго, але так хоча Пярун. Дзікі лес і голае поле пакінуць нам на гэтай зямлі. Каты-заплечнікі будуць выразаць рамяні з нашых спін. Прашу цябе — скокні цераз забаролы, як гэта робяць здрадцы, падмані баяр, а там — ці вужом зрабіся, ці крэчатам узляці ў неба, але перадай вялікаму князю Усяславу ў Кіеве мой пергамен. Нашы жыцці — у тваёй руцэ.

Ён тройчы моцна пацалаваў ганца. Той схаваў пергамен пад драцяной кальчугаю, падышоў туды, дзе вал быў ніжэйшы, кінуў прэч ад сябе, каб бачылі ўнізе баяры, кап'ё, пакаціўся проста ў рукі ворагам.

— Яшчэ адзін збег! — з вялікай злосцю закрычалі паганцы. Нехта пусціў услед стралу, але, на шчасце, не патрапіў.

Ноч апускалася на Берастова. Марозік пачаў шчыкаць жывых. Мёртвыя ж ляжалі на голым снезе, разбітыя шлемы скаціліся з галоў, звалшіся абгарэлыя аблавушкі, але цёпла і спакойна было галовам на белай падушцы снегу.

Аціхаў бой. I за валам і ўнізе каля вала ўспыхнулі вогнішчы. Добра было глядзець на мірны агонь, які нікога не кусаў, не пёк, які проста гарэў. 3 мутнага неба сыпаўся сухі снег. Белавалод, накрыўшыся кажухом, сядзеў каля вогнішча непадалёку ад Люта. Паганец, абапёршыся абедзвюма рукамі на баявую дубіну, неадрыўна глядзеў на агонь. Касмылі жоўтага агаю то ўзвіваліся, то ападалі ўніз, і ад гэтага на твары ў Люта ўвесь час бегалі, рухаліся цені. Твар яго то мякчэў, рабіўся амаль дзіцячым, бездапаможным, то наліваўся суровасцю, і тады завастраліся скулы, чорныя плямы-яміны бачыліся замест вачэй.

Белавалод успамінаў Менск, Ульяніцу, Ядрэйку. Было сумна, але сум быў не надта востры, не раніў, як раняць чалавека гарачае жалеза або аскабалак шкла. Мяккасць была ў суме, блакітная цішыня.

«Мне добра тут, — гледзячы на маўклівага Люта, думаў Белавалод. — Паміж самай грымучай бітвы можа апускацца на сэрца лагода і цішыня. Раней бы я не паверыў у такое. Але чаму ж мне добра тут і я нават не баюся, ці толькі крышачку баюся, заўтрашняй раніцы і сечы, дзе мяне могуць забіць? Не ведаю. Ды я прайду разам з гэтымі людзьмі, разам з Лютам да самага скону, бо я паверыў у іхні боль, іхнюю надзею. Дзе добрыя людзі, там і вера мая».