Леанід Дайнека - След ваўкалака

— А пра баярышню Кацеру нічога невядома табе і тваім людзям?

— Нічога, — глуха сказаў Лют. — Голад у Берастове. Бацька пайшоў да баяр брашна прасіць. Яшчэ ўчора пайшоў.

Толькі зараз убачыў Белавалод, якой невымернай пакутаю напоўнены вочы юнага паганца.

— Я не пускаў яго, — ледзь не плакаў Лют. — Хіба дадуць хоць крошку хлеба галоднаму баярыне-нажэрцы? Але бацька як звар'яцеў. Я прывёў, крычаў ён, у Берастова раць, я сам лепш памру, а накармлю людзей, а калі не знайду ніякай спажывы, калі пачнуць канаць з галадухі дзеці, вазьму востры нож і буду карміць іх сваім старэчым мясам.

— А чаму вы не пайшлі да вялікага князя? — спытаў Белавалод.

— Усяслаў не стыкаецца ні ў палацы, ні ў Кіеве, супраць стэпнякоў ваюе. Няўжо ў Полацкай зямлі ўсе такія няўседы?

— Ваяўнічы ў нас князь, — ціха сказаў Белавалод. — «Бяда робіць князя», — гавораць нашы смерды. А ўсё таму, што пасяліў Бог крывічоў і дрыгавічоў на шырокай зямной дарозе, як яблыню пасадзіў. Кожны, хто ідзе, хоча сарваць чырвоны яблык, ломячы галіны.

— Ты верыш у Хрыста? — раптам, перабіўшы Белавалода, спытаў Лют і паглядзеў яму неадрыўным позіркам проста ў вочы, здавалася, на дно душы глянуў. Белавалод разгубіўся ад такога нечаканага пытання, а Лют, не даўшы адказаць, сурова і цвёрда прамовіў: — Я веру ў Перуна, бога маіх прашчураў. Але калі бацька вернецца, калі ён вернецца жывы і здаровы, калі яму дадуць хлеб, я — клянуся Перуном, Белавалод! — схілю галаву перад Хрыстом.

Шчокі ў паганца запалымнелі, ён прагна перарывіста дыхаў, быццам не хапала паветра. «Які ён прыгожы, — раптам падумаў Белавалод. — Вялікае гора ці вялікае шчасце чакаюць яго, бо ўжо нейкім агнём падсвечаны твар, нейкае светлае воблака наплывае на сінія вочы. Агонь палае ў яго ўнутры, але такі агонь не можа гарэць бясконца».

— Чуеш крыкі? — схапіў Белавалода за руку Лют і балюча сціснуў яе. — Гэта бацька вярнуўся!

Ён адпіхнуў Белавалода, нібы той перашкаджаў яму, стрымгалоў выбег на вуліцу. Белавалод заспяшаўся як мог следам. Невясёлае відовішча ўбачылі яны. Двое з чатырох паганцаў, якія ўчора пайшлі з ваяводам Белакрасам да баярына Супруна, стаялі пасярод шумнага натоўпу, абдзёртыя, змардаваныя, казалі направа і налева:

— Вялікае алканне [Алканне —голад] чакае нас. Баяры не далі хлеба. Гора ўсім нам. Прыйдзіце, птушкі нябесныя, напіцеся крыві чалавечай.

— Дзе ваявода? — падбег да іх Лют.

— Ваявода Белакрас вісіць на браме ў баярына Супруна, — адказалі яму. — Вогненную віцу вайны нясуць нам баяры. Неўзабаве іхняя раць будзе тут. Гора нам.

— Бацька... — толькі і выдыхнуў Лют.

На княжае сяло Берастова, дзе ўмацаваліся паганцы, з усіх бакоў рухалася вялікая сіла. Былі ў ёй вершнікі і пешцы, баярскія цівуны і халопы. Вёў пераёмнікаў і ўсю тацьбу з Падола Грышка. Нават варага Торда, таксама паганца, улешчылі, падгаварылі браць Берастова. «Знішчым гадзючы клубок, і нябесная ласка сьвдзе на нас», — лётала, вілося між тымі, хто ішоў у наступ. Ігумен Феадосій адразу ж вярнуўся на пячэрскую гару і з усёй чарнарызай браццяй дзень і ноч тварыў святое набажэнства, чакаў добрых вестак.

Княжае сяло рыхтавалася да аблогі. Калісьці пасля кіеўскага тлуму ездзіў сюды адпачываць сам Уладзімір Святы. Праўда, тады яго яшчэ не называлі Святым і дзвесце наложніц сустракалі вялікага князя ў раскошным берастоўскім палацы. Потым збудавалі тут царкву Апосталаў, у якой пачынаў сваё славутае ўзыходжанне на вяршыню царкоўнай улады Іларыён, першы кіеўскі мітрапаліт. У берастоўскім палацы Уладзімір і памёр, і баяры, загарнуўшы ягонае цела ў дываны, не праз дзверы вынеслі яго з апачывальні, а ўначы ламалі сцяну, каб нябожчык не знайшоў назад дарогу, заблудзіўся.

Лют меў пад сваёю рукой каля дзвюх тысяч чалавек. Як лісу ў нары, абклалі яго ў Берастове. Даведаўшыся пра чорнае злачынства баяр, пра смерць бацькі, малады паганец нібы звар'яцеў — уласнаручна падпаліў царкву святых Апосталаў і, не зажадаўшы ўцякаць з княжага сяла, пачаў рыхтавацца да сечы. Перш-наперш паганцы аблілі вадою земляны вал, і на марозе ён пакрыўся бліскучым слізкім лёдам. Дарослыя і дзеці збіралі, дзе толькі можна было, камяні, бярвенні. Збройнікі вастрылі коп'і, мячы, нашывалі на шчыты новыя слаі туравай скуры, выкоўвалі наканечнікі для стрэл.

«Мы сёддамі закідаем нячысцікаў», — пахваляліся баярскія вершнікі, але, убачыўшы высокі слізкі вал, прыціхлі, злезлі з коней. Давялося чакаць амаль паўдня, пакуль прывязуць з абозам штурмавыя лесвіцы і жалезныя бусакі, каб было чым чапляцца за лёд. «Сафія і Русь!» — крыкнула баярская раць і бадзёра палезла на вал, бо ўсе казалі, што толькі жменька здзічэлых лесуноў абараняе Берастова. «Пярун!» — крыкнулі ў адказ паганцы, і ўніз паляцелі камяні, бярвенні, загадзя падрыхтаваныя ледзяныя глыбы. Жанчыны з дзецьмі няспынна ляпілі новыя снегавыя шары, аблівалі іх вадою, каб камянелі на марозе. Стрэлы пакуль што ашчаджалі, бо не так шмат іх было, а страла, выпушчаная з лука, не вяртаецца назад, як і чалавечае слова.