Леанід Дайнека - След ваўкалака

— Хварэю. Усё роўна як нехта жалезныя кіпці ў хрыбетнік упускае.

Супрун зморшчыўся. Феадосій глянуў на ягоны сыты ружовы твар, на дагледжаную, бліскучую ад пахкага рамейскага масла бараду, гнеўна прамовіў:

— Хварэеш і лечышся ў волхваў. Так?

— Так. У хрысціянскіх зялейнікаў лячуся і ў вешчуноў, — спалохана заміргаў пахаладнелымі вачамі баярын. «Адкуль толькі прывалокся гэты пракляты нягоднік? — тужліва падумаў ён. — Каб не гэта смярдзючая пачвара, Малка і Грыпіна зараз бы надзелі вянкі і танцавалі перада мною...» Але гэта была занадта смелая, занадта грахоўная думка, нябесны ўсётрымацель мог пакараць за яе, і таму Супрун паспешліва сказаў:

— Кожны сонцаварот я даю грыўні на святую царкву і збіраюся, калі сагне, зломіць спіну старэчая немач, ісці да цябе.

Ды Феадосій, зламаўшы ва ўсмешцы сінявата-русае брыво, перапыніў баярына:

— Хрыстос вучыць: хто ў імя маё не пакіне маці, жонку, бацьку і ўсё самае каштоўнае для яго на свеце, той не варты мяне.

Прыйшлі Малка з Грыпінаю, ужо ў доўгіх ільняных адзежах, са сціпла патупленымі вачамі, прынеслі мёд, арэхі, малако. Гэта выратавала Супруна. Ён па-бацькоўску пяшчотна глянуў на прыгажунь, сказаў Феадосію:

— Давай сілкавацца, святы ойча, чым Бог паслаў.

Феадосій са смакам піў цёплае малако і пакрысе мякчэў сэрцам. За акном дождж змяніўся снегам, усё пабялела, прыняло больш тонкія абрысы. Было нешта боскае, ачышчальнае для душы ў гэтым зіхоткім першаснежжы.

Супрун улавіў перамену ў настроі суровага госця, узняў кубак з мёдам. Потым, ужо трохі ап'янелы, хітра спытаў:

— А што, калі жаночы плат [Плат —хустка] ушыць іерэю ў рызу, ці можа іерэй малебен служыць?

Феадосій пагразіў яму пальцам, сказаў, выціраючы вусны:

— Святая божая справа прывяла мяне да цябе, баярын. Ты ведаеш, што злой воляю крыкуноў з Падола пастаўлены над намі вялікім князем полацкі пярэварацень Усяслаў, які сядзеў у порубе.

Супрун уздыхнуў, кіўнуў галавою, яшчэ не здагадваючыся, куды хіліць ігумен сваю гаворку.

— I вось гэты самы Усяслаў, гэты полацкі паўверак, у сваёй дзёрзкасці і неразумнасці стаўся бічом ісціннай хрысціянскай веры. Ён мірыць паганцаў-цемрукоў з намі, хрысціянамі. Ён хоча пасадзіць нас за адзін стол, хоча, каб мы разам елі адзін і той жа хлеб.

Вочы ў Феадосія гнеўна заблішчалі, па шыі і па сухіх Іпчоках пакаціліся жаўлакі.

— Паганскую арду ён пасяліў у княжым сяле Берастове. Прыйдуць са змроку новыя орды. Яны зноў паставяць сваіх мярзотных ідалаў, а Дзесяцінную царкву і святую Сафію спаляць, зальюць смалой, засыплюць попелам. Хіба ж можна памірыць белы дзень з глухой сляпой ноччу? Мітрапаліт у Царгорадзе. Епіскап разам з Ізяславам сядзіць у ляхаў. Хто ж выратуе нашу царкву, баярын?

— Мы выратуем, — глуха сказаў Супрун. Ніколі не быў ён ваяўнічым, стараўся трымацца сваёй вотчыны, ціха драмаць у цяпле і сытасці паміж верных чаляднікаў і пяшчотных рабынь, а тут разгарэліся вочы, захацелася паказаць гэтаму пячорскаму ганарыстаму крату, што і ён, Супрун, не ашчаропак. Галоўным сваім жыццёвым абавязкам баярын лічыў павелічэнне колькасці сваіх рабоў. Прычым не ў набегі на суседзяў хадзіў, не на торжышчы купляў новых халопаў, а ў прамым сэнсе быў іхнім клапатлівым бацькам — нараджаў іх ад сваіх шматлікіх рабынь. Працавала на баярскім двары, на баярскім полі нямала халопаў, вельмі падобных з твару на свайго ўладара. Гэта падабенства не ратавала нявольнікаў ні ад пякучай лазы, ні ад голаду, ні ад глыбокай халоднай ямы-турмы, у якую іх час ад часу па загаду бацькі-баярына кідалі за неруплівасць і нядбайства.

— Мы выратуем, кіеўскія баяры, — зноў паўтарыў Супрун. — А то, глядзі, і мае халопы збягуць да паганцаў. Ім ці гэта, ці тая вера — абы была кашы поўная мера.

Феадосія ўсцешылі словы баярына. Ён заззяў вачамі, горача прамовіў:

— Нездарма сказана: будзьце дабрадушныя, як галубы, але хітрыя, як змеі. Рабы павінны шанаваць сваіх гаспадароў. На гэтым трымаецца зямное жыццё, а іначай змяшаецца дзень з ноччу, і свіння будзе несці салаўіныя яйкі. Трэба брацца за святую справу без адкладу. Трэба нам з табою, баярын, слаць ганцоў да ўсёй старой чадзі — хай востраць мячы і сядлаюць коней.

На тым і парашылі. Феадосій, асталяваўшыся ў харомах Супруна, прыспешваў, падзуджваў усіх навакольных баяр і агнішчан рыхтавацца да сечы з паганцамі, пакуль снег-шарпак і лёд-галашчок не закрылі зямлю. Невядома было, калі ігумен спаў і еў.

I раптам нечуванае шанцаванне прыйшло да Феадосія і да баяраў. Назаўтра павінны былі яны выступаць і напярэдадні ўвечары апошні раз сабраліся ў Супруна. Баяры пілі мёд, ігумен падыходзіў то да аднаго, то да другога, заахвочваючы, натхняючы на святую справу. Яго слухалі вельмі ўважліва, згодна ківалі бародамі. I тут увайшоў у святліцу халоп, вельмі падобны на Супруна, але худы, змарнелы і, нягледзячы на снег і на халадэчу, босы. Халоп нізка пакланіўся баярыну, сказаў сіплым спалоханым голасам: