Леанід Дайнека - След ваўкалака

Феадосій пабляднеў, уздрыгнуў каленямі, але прамовіў цвёрда:

— Усіх нас вучыць Бог.

Усяслаў з агідай і злосцю пазіраў на яго. Раздзімаліся ноздры. Пальцы сціскаліся ў кулакі. Але вялікі князь адолеў сябе.

— Ідзі, ігумен, і маліся за Кіеў, — наддоманым голасам сказаў ён Феадосію. Той, высока трымаючы галаву, знік за дзвярыма, нават не глянуўшы напаследак на паганскага ваяводу.

— А ты вядзі сваіх людзей у княжае сяло Берастова. Ізяслаў збег, і яно належыць мне, — падышоў Усяслаў да Белакраса. — У Берастове будзе вам кармленне і прытулак. Сядзеце на зямлю, засееце яе. Што больш чалавеку трэба?

— Нічога болын не трэба — спакой і хлеб. Ты, вялікі князь, ваюй, а мы будзем сеяць, — адказаў з годнасцю ваявода.

У Ноўгарад Усяслаў накіраваў Барыса, даўшы яму амаль усю полацкую дружыну.

Барыс не хацеў ехаць у такую далячынь, ды і кіеўскія прыгажуні былі даспадобы, і віно, салодкае, іскрыстае, цякло бясконцым ручаём.

— Едзь, — строга загадаў вялікі князь сыну. — Прагані адтуль Ізяслававых людзей, пакланіся вечу, вазьмі на замок Волхаў, каб урмане [Урмане — паўночныя людзі, жыхары Скандынавіі] з мячом не ішлі на нас.

Барыс пакутліва зморшчыўся, але пабаяўся пярэчыць бацьку.

Пасаднікам у Пераяслаў паехаў Раман разам з Кацерай. Яны ўжо былі мужам і жонкаю.

— Піце свой мёд у стэпе паўдзённым, — весела зірнуў Усяслаў на Кацеру, і яна заружовілася ад такіх слоў. — А ты, Раман, галавою мне адкажаш, калі хоць адна палавецкая страла паляціць на Кіеў з твайго боку.

— Усё зраблю, вялікі князь, — у пояс пакланіўся Раман. — Не я буду, калі не адсяку Шарукану вялікі палец на дзясніцы, каб не змог ён цеціву напяць.

У Чарнігаве сядзеў Святаслаў, які нядаўна разграміў стэпнякоў на Снове. 3 ім Усяслаў стараўся жыць у міры, паслаў яму багатыя дарункі.

Ізяслаў, як даносілі надзейныя людзі, усё не мог паверыць у ляшскай зямлі, што ён болей не вялікі князь. Бушуе, крычыць, па тры разы на дзень бегае да караля Баляслава, а потым п'е віно, шмат п'е, але розум не траціць — моцнагаловы.

3 асаблівай увагай сачыў Усяслаў за Галічам і Смаленскам. Княствы людныя, багатыя, нібы каранямі, аплёў іх Ізяслаў сваімі людзьмі — кожны міг чакай адтуль удару.

Незагойнай ранаю, як і заўжды, заставаўся стэп. Шарукан, сабраўшы новую, яшчэ больш грозную сілу, навіс над усім дняпроўскім левабярэжжам. Так ужо здавён павялося, што стэпнякі кожны год рабілі адзін, а то і некалькі набегаў. У гэтым была ўжо нейкая непазбежнасць, як непазбежна з надыходам цеплыні і парнасці з'яўляюцца жытнія чэрві на жыце. Дарэмна ў парубежных крэпасцях-гарадках вешалі над брамамі іконы з выяваю прарока Ільі, які замяніў Перуна. Імчаўся прарок па небе ў вогненнай калясніцы, пагрозна махаў пякучымі стрэламі, а полаўцы, не звяртаючы на яго ўвагі, імчаліся па зямлі. У іх былі свае багі і свае стрэлы, такія ж страшныя, як і нябесныя.

Усяслаў на вечы сказаў:

— Годзе толькі абараняцца. Ігар заходзіў за Жалезныя вароты [Жалезныя вароты — горад Дэрбент]. Святаслаў знішчыў дзяржаву хазараў. Алег браў у аблогу Царгррад. Хто вы, мужы-кіяне? Палахлівью перапёлкі ці баявыя сокалы?

Ён стаяў на вечавай шіошчы, кідаў рэзкія гняўлівыя словы ў твар вечу. «А ты — бусел. Ты белы бусел з Рубона, з полацкіх лугоў, — раптам пачуў ён у самім сабе нейкі шэпт, нейкі голас. — Ніколі і нідзе не забывай, хто ты і адкуль». Усяслаў аж уздрыгнуў, аж азірнуўся. Нікога побач не было. Шумела веча. Шырокай далонню ён ацёр з броваў пот, крыкнуў:

— Самі пойдзем на стэп! Рассячом яго мячом ад Кіева да Тмутаракані!

Надумаў вялікі князь прабіць шчыліну ў палавецкай сцяне, вярнуць Кіеву старадаўні Залозны шлях. Вёў гэты шлях з правага берага Дняпра на левабярэжжа, потым праз плаўні ў дняпроўскай луцэ да вярхоўяў ракі Кальміус, адтуль — на Дон, у Суражскае мора [Суражскае мора – Азоўскае мора], якое рамеі называюць Меаційскім балотам, і канчаўся ў Тмутаракані. Назвалі яго Залозным таму, што ішоў ён «за лозы» — за вялізныя зараснікі вербніку-ясакарніку, якія пакрывалі ўсю дняпроўскую луку, а япгаэ таму, што вазілі па ім з Карчава ў Кіеў жалеза.

У клопатах, у зборах войска праляцела не адна сядміца. Вялікі цяжар узваліў Усяслаў на свае рамёны [Рамёны — плечы], але нікому — ні княгіні, ні сынам — не жаліўся. Хацелася яму так усё падрыхтаваць, так зрабіць, каб адным сакрушальным ударам дасягнуць жаданай мэты. Ведаў, калі атрымаецца, калі ўсміхнецца войскае шчасце, быць яму кіеўскім князем, сядзець на Гары, бо толькі пры такой умове гордыя паляне змірацца з тым, што стаў над імі палачанін.