Леанід Дайнека - След ваўкалака

Ён паглядзеў на Феадосія і Белакраса. Хрысціянін і паганец маўчалі. Цень лёгкай усмешкі ляжаў на тонкіх губах у Феадосія. Усяслаў успомніў, як выводзілі яго, Усяслава, першы раз з поруба, як бегаў па святліцы юродзівы Ісакій і чырвоныя крыжы ўспыхвалі на бела-сінім целе юродзівага. Тады Феадосій назваў Усяслава гнілой ягадзінай у вінаграднай гронцы, трэшчынай у хрысціянскай сцяне. Цікава, ці помніць ігумен той дзень?

— Чаго ж вы маўчыцё? — устаўшы з-за стала, сказаў Усяслаў. — Няўжо хочацца вам крыві, разні?

— Святая вера сама ўліваецца ў душу, — нарэшце прамовіў натхнёным голасам Феадосій. — Мне вельмі шкада тых людзей, што не бачаць светлы Божы прамень, а жывуць разам са сваімі дзецьмі ў цемры дзікунства. Што тут казаць? Гэтыя людзі — учарашні дзень зямлі. Але святая царква цярпліва чакае іх. Ім не позна пастукацца ў нашы дзверы. Мы шырока расчынім гэтыя дзверы, упусцім іх у святы дом.

Ігумен і вялікі князь чакалі, што скажа паганскі ваявода. Усяслаў баяўся, што Белакрас пачне крычаць, тупаць нагамі, плявацца, але стары мячэтнік з годнасцю зірнуў на Феадосія з-пад кашлатых сівых броваў, сказаў:

— Нам не патрэбен ваш дом, бо мы самі добра ўмеем будаваць сабе жытло. Мы хочам толькі аднаго — жыць у спакоі.

— Хрыстос прыйшоў таму, што яго чакалі, — усхапіўся з-за стала Феадосій. — Скатаваны раб ляжаў на голай зямлі і марыў пра таго, хто схіліцца над ім і пахукае на ягоныя крывавыя рубцы. Гэта зрабіў Хрыстос.

— А што зрабілі Магамет і Буда? Што зрабіў Іегова? — спакойна запытаў Белакрас. — Багоў, хрысціянін, дужа шмат, і твой Бог, ці, як мы завём яго, бажок, толькі хваля ў моры.

— Маўчы! — крыкнуў ігумен, але, убачыўшы строгі позірк вялікага князя, звалодаў з сабою, сказаў з годнасцю: — Я нашу на сваім целе валасяніцу. Вось яна.

Пальцамі левай рукі ён адцягнуў на шыі чорную хламіду, паказаў краёк грубай, звязанай з конскага воласу і калянага дроту кашулі.

— Штодзённа і штоночна яна ўпіваецца ў маю плоць. Гэта напамінак аб пакутах гасподніх і аб пакутах чалавечых. Наша святая царква моліцца за ўсіх, каму баліць,

— Ты казаў, што вы, святары, шкадуеце рабоў, — перапыніў яго Белакрас і таксама ўстаў з-за стала. — Але чаму з кожным белым днём рабоў становіцца ўсё болыы? Вы, ты казаў, выціраеце людскія слёзы, але ў пячэрскіх манахаў ёсць сяльцо са смердамі, і не адно сяльцо, якое князь Ізяслаў адпісаў вам. У лесе разам са мною жывуць смерды. Узяўшы жонак і дзяцей, яны збеглі, ратуючыся ад тваіх манахаў.

Феадосій з нянавісцю паглядзеў на паганскага ваяводу, ціха сказаў:

— Царква забараняе прадаваць хрышчанага чалядзіна купцу-нехрысцю. Ні жыдавін, ні агаранін не могуць купіць раба на Русі. Таго, хто чэлядзь сваю томіць голадам і ранамі, мы караем пастом і пакаяннем. Клапоцячыся аб духоўных сынах Божай царквы, мы дбаем пра тое, аб чым яны думаюць і што яны ядуць. Вы, што пахаваліся ў пушчах, сыраядцы, вы ясцё мярцвячыну і бруд. Калі ў ежу, якую згатаваў хрысціянін, упадзе цвыркун або станога ці жаба, мы творым святую малітву. Калі ў калодзежы хто-небудзь знойдзе хамяка ці мыш, мы выліваем сорак вёдзер, а калодзеж акрапляем святой вадой. Вы ж ясцё і п'яцё ўсё, што трапіцца па дарозе, і таму душы вашы блукаюць у прыцемках.

— Ты не ведаеш, святар, што такое голад, — павольна сказаў паганскі ваявода. — Калі ў мацярок ушчэнт высыхаюць грудзі, калі ў старых вывальваюцца зубы, калі ў малалеткаў ногі ўюцца, як вяровачкі, і раздзімаюцца жываты, чалавек робіцца зверам. Ты не еў хлеб, які мачаюць у попел, бо няма солі. Ты не грыз лебяду і сасновую кару.

Усяслаў глядзеў на іх збоку і разумеў, што сябрамі яны не стануць ніколі, варагаваць ім да скону. Але ж нешта трэба рабіць. Толысі — што?

Феадосій, усміхнуўшыся, як бы прачытаўшы ягоныя думкі, сказаў:

— Табе, полацкі князь, будзе цяжэй, чым нам. Не гневайся, што я не называю цябе вялікім князем кіеўскім, бо не ў святой Сафіі садзілі цябе на сталец, а на вуліцы пасярод натоўпу. Ты хочаш злучыць ланцуг, які раскляпаўся навекі. Глядзі і асцерагайся, каб канцом гэтага ланцуга табе не ўдарыла па вачах. Не вырывай у пчалы джала, не наступай на хвост гадзюцы, не глядзі арлу ў зрэнку.

— Чаму ж мне будзе цяжэй, чым вам? — строга спытаў Усяслаў.

— Таму, што ты стаіш пасярэдзіне. Мы стаім кожны са свайго боку, а ты — пасярэдзіне. У час бойкі мы будзем біць кулакамі і трапляць у цябе.

— Кулакамі мне не раз да крыві разбівалі твар, — успыхнуў Усяслаў, падскочыўшы да ігумена. — Навучы ж мяне, хітрая ліса, як трэба жыць, якую сёння шкуру насіць і якую заўтра. Ты гэта добра ўмееш. Навучы мяне падманваць сяброў, здраджваць ім. Навучы мяне перарэзаць глотку вось гэтаму паганцу, які не хоча маліцца твайму Богу. Што ж маўчыш? Навучы!